Geen regels maar inspiratie
Extreem open landschappen, bossen, linies, rivieren, heuvels, moerassen: de provincie Utrecht heeft vele landschappen. En die zijn van hoge kwaliteit: vorig jaar werd Utrecht gekozen tot mooiste provincie van de Randstad. Maar door de grote economische aantrekkingskracht van de regio staat dit landschap onder druk. Reden voor de provincie om extra in te zetten op de versterking van de landschappen, zodat die ook voor de toekomst waardevol blijven. De Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen is hierbij een belangrijk instrument. In de Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen is alle relevante informatie over de landschappen in één document gebundeld. Het doel van de Kwaliteitsgids is het concreet maken van de kernkwaliteiten van de Utrechtse landschappen, zodat iedereen begrijpt over welke waarden het gaat. Een kernkwaliteit als ‘openheid’ of ‘groen en overwegend rustig karakter’ is immers lastig te vertalen naar een plan van bijvoorbeeld een recreatieondernemer. Daarnaast biedt het document inspiratie en houvast voor het omgaan met ontwikkelingen, zodat de kernkwaliteiten voor de toekomst zijn zeker gesteld en zelfs beter beleefbaar worden. De Kwaliteitsgids bestaat uit een koepelkatern en zes gebiedskaternen, voor Eemland, Utrechtse Heuvelrug, Groene Hart, Rivierengebied, Waterlinies en Gelderse Vallei.
Werkwijze
Voor vrijwel alle gebieden in de provincie Utrecht was al materiaal aanwezig, zoals in beeldkwaliteitsplannen, en gebiedsvisies. Tijdens de totstandkoming is overleg geweest met gemeenten en gebiedscommissies, om zoveel mogelijk aan te sluiten bij al beschikbare informatie. De Kwaliteitsgids is, in hechte samenwerking met de provincie, opgesteld door OKRA Landschapsarchitecten. Nieuw is dat er voor het complete landelijk gebied van de Provincie Utrecht op eenzelfde wijze invulling wordt gegeven aan landschapskwaliteit. Geen lappendeken aan visies meer, maar een eenduidige benadering.De Kwaliteitsgids is bedoeld voor professionals die werkzaam zijn in het landschap zoals adviseurs, projectleiders, beleidsambtenaren, ondernemers, landschapsarchitecten en bestuurders. Zij kunnen het als instrument gebruiken bij nieuwe ontwikkelingen in het landschap. Zo’n honderd van hen maakten eind vorig jaar op een congres kennis met de Kwaliteitsgids. De reacties waren positief, en de provincie kreeg een duidelijke boodschap mee: zorg ervoor dat dit document niet in een la belandt en dat er daadwerkelijk mee gewerkt gaat worden. Daarom kunnen gemeenten een beroep op de provincie doen voor workshops en ondersteuning bij het laten doorklinken van de Kwaliteitsgids in structuurvisies en bestemmingsplannen. De eerste samenwerking tussen gemeenten en provincie op dit gebied loopt al.
Van government naar governance
Afgelopen maand lagen de Ontwerp-Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie en Verordening ter inzage. De Kwaliteitsgids is één van de punten waarop de provincie echt voor een andere koers kiest: niet alles vastleggen in regels, maar vertrouwen geven. In de provinciale verordening is voor het landschap alleen vastgelegd dat gemeenten in hun ruimtelijke plannen de kernkwaliteiten ervan dienen te beschermen en te versterken . Daarnaast bevat de verordening diverse regels gericht op ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit. Daarbij wordt de Kwaliteitsgids als inspiratiebron genoemd. Hiermee kiest de provincie voor een minimaal aantal regels, waarbij zij de Kwaliteitsgids vooral wil laten inspireren. Dit sluit aan op een andere rol van de provincie en past binnen de beweging die de overheid maakt: van government naar governanceBertus Cornelissen
Beleidsadviseur ruimte Provincie Utrecht
bertus.cornelissen@provincie-utrecht.nl
Meer informatie: www.provincie-utrecht.nl/kwaliteitsgids
Sterke landschappen voor morgen en overmorgen
‘Dat de provincie Utrecht zo mooi is, is vooral te danken aan inspanningen van en de samenwerking tussen gemeenten, waterbeheerders, boeren, terreinbeheerders en maatschappelijke organisaties. Daarbinnen is ook een rol weggelegd voor het ruimtelijk beleid van de Provincie Utrecht. De Kwaliteitsgids helpt om goede kwaliteit te behouden of te versterken als dat ergens mogelijk of gewenst is. Zo kunnen we met elkaar werken aan sterke landschappen voor morgen en overmorgen.’Gedeputeerde Bart Krol, Provincie Utrecht
Objectief bepalen wat kwaliteit is
‘De planologie is in Nederland nog veel teveel een toelatingsplanologie met instrumenten als bestemmingsplannen waarin tot in detail is opgeschreven en getekend wat vooral niet mag. Veel regels zijn op basis van harde getallen zoals hoogte, oppervlakte en inhoud. In Lopik proberen we de nadruk te leggen op ontwikkelplanologie waarin kwaliteit alle ruimte krijgt. Hierbij is een zeer belangrijk toetsingskader dat iedere ruimtelijke ontwikkeling moet bijdragen aan een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. De kwaliteitsgids is een mooi instrument om objectief te kunnen bepalen wat kwaliteit is. De eerste ervaringen die we hebben opgedaan in Lopik zijn positief, mensen raken geïnspireerd en kunnen direct aan de slag met de duidelijke verbeelding van de ontwerpprincipes die in de gids staan. Kortom een juist gebruik van de gids kan bijdragen aan het weer een stukje mooier maken van de provincie.’Wethouder Gerrit Spelt, Gemeente Lopik
Solide basis voor investeringsagenda
‘Bunschoten is uniek gelegen in het Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland. De extreme openheid, de slagenverkaveling en het veen-weidelandschap zijn de bijzondere kenmerken van het gebied. Weidevogels in het landschap, de koeien en lammetjes in de wei, de fantastische vergezichten maken het verblijf in het gebied erg aantrekkelijk. Dit wordt nog meer onderstreept tegen de achtergrond van de cultuurhistorie. Zeker als we als voormalige Zuiderzeegemeente verwijzen naar de nog aanwezige waaien langs Eem als gevolg van dijkdoorbraken in het verleden en onze historische haven met de nog in bedrijf zijnde scheepshelling voor de Botters. De kwaliteitsgids biedt voor ons de nodige ambitie om de kwaliteit van het landschap te versterken en waar nodig te verbeteren. We beschikken over een gemeentelijk Landschapsfonds en aan de hand van een binnenkort door de gemeenteraad vast te stellen investeringsagenda willen we met andere partijen in het gebied - door als het ware ‘geld met geld’ te maken - de toekomst van dit fantastische landschap voor de toekomst veiligstellen. Zeker in een tijd van financiële schaarste is dit een ultieme uitdaging!”Wethouder Rita van de Groep – Koelewijn, gemeente Bunschoten
Hoe werkt de Kwaliteitsgids?
De opzet van de zes gebiedskaternen is eenduidig. Elk katern bestaat uit twee delen.Deel 1 gaat over de bestaande situatie en is een observatie: feitelijk landschap (wat is er?). Aan de hand van thematische kaarten, verhalen en de dynamiek in het gebied wordt het landschap in beeld gebracht. In deel 2 kennen we waardering toe aan het landschap (wat willen we?).
Uitgangspunt zijn de diverse kernkwaliteiten, zoals extreme openheid (Eemland), samenhangend stelsel van rivier-uiterwaard-oeverwal-kom (Rivierengebied) of reliëfbeleving (Utrechtse Heuvelrug). Voor de Nationale Landschappen zijn deze door het rijk (Nota Ruimte) vastgesteld en aangevuld met kwaliteiten, die de Provincie Utrecht met het gebied samen heeft bepaald. Dat laatste geldt ook voor de kernkwaliteiten in de overige landschappen.
De analyse van het feitelijk en verhalend landschap aangevuld met de dynamiek in het gebied leidt tot de ruimtelijke essenties; de vijf belangrijkste thema’s per gebied verbeeld in iconen, verhalende essenties, de deelgebieden en de samenhang ertussen. Dit vormt de basis voor de ambities, die worden verbeeld in een integrale kaart. Vervolgens is een verdiepingsslag per deelgebied gemaakt. De vijf essentiële thema’s zijn aangevuld met series iconen. Deze iconen tonen de ruimtelijke principes, die bepalend zijn voor de kernkwaliteiten van het betreffende deelgebied.
Voor gedetailleerde uitwerking in projecten zijn ontwikkelprincipes toegevoegd. Deze vormen inspiratie voor inpassing van ontwikkelingen op het gebied van landbouw, natuur, recreatie, infrastructuur, woningbouw, water en energie. Hierbij is het niet zozeer de vraag of maar hoe ontwikkelingen ingepast kunnen worden met behoud c.q. versterking van de kernkwaliteiten.
RIVIERENGEBIED
Al vanaf de Limes tot aan de waterlinie
streden hier familie na familie om
een voortbestaan temidden van de dijken.
Zij stichtten zich ridderhofsteden
met lustwarandes, alsof zij zo voldoende
deden voor hun status in die langzaam
voortmeanderende loop van de tijd.
De tijd die in dit gebied gelijke tred hield
met de rivieren die bevaarbaar werden
gemaakt met stuwen, sluizen, kanalisaties,
tijdens die traag stromende voortgang van
de dagen tot aan vandaag de dag.
Er zijn soms nog hak en snijgrienden
te vinden in de uiterwaarden.
In hun naamstelling verhalen zij ons
in tongen van de tijden van weleer
— alsof we iedere keer dat wij ze zien
weer naar de oevers van vroeger varen.
- Ruben van Gogh -
(In opdracht van de Provincie Utrecht heeft dichter Ruben van Gogh voor ieder landschap een gedicht gemaakt, gebaseerd op de kernkwaliteiten)