Energie winnen uit de teelt van lisdodde (zie artikelafbeelding) en tegelijkertijd bodemdaling tegengaan. Of eeuwenoude waterkeringen transformeren tot een ingenieus adaptatielandschap. Veel onderzoeksvoorstellen die dit voorjaar bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie werden ingezonden, zijn ronduit verrassend en innovatief. Deze maand volgt de tweede ronde van de Open Oproepen rond klimaatadaptatie, energietransitie en erfgoed die met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed worden georganiseerd.
Kunnen op het Eiland van Dordrecht secundaire waterkeringen als cultuurhistorisch raamwerk een rol spelen in klimaatadaptatie? Een ontwerpteam, bestaande uit Felixx en Unesco-IHE, kreeg van de Gemeente Dordrecht de opdracht om de mogelijkheden van een dergelijk adaptatielandschap in kaart te brengen. Het probeert daarbij voorstellen te doen voor een ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en gaat op zoek naar geschikte beleidsinstrumenten en inspirerende pilotprojecten. In de startfase van het project benadert het ontwerpteam sleutelpartijen en inventariseert regionale keringen. Bovendien worden verschillende vergelijkende onderzoeken op het gebied van erfgoed, water en duurzaamheid tegen het licht gehouden om heldere aanbevelingen voor vervolgstappen en kansrijke deelprojecten te kunnen doen.
Gebiedsgerichte benadering
Het project in Dordrecht is een van de dertig voorstellen die dit voorjaar bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zijn ingediend in het kader van het tweejarige Ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte. Samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) organiseert het fonds dit jaar vier Open Oproepen waarin ontwerpers, adviseurs en opdrachtgevers in teamverband urgente maatschappelijke opgaven aan vraagstukken rond erfgoed en ruimte koppelen. Twee actuele thema's staan daarbij centraal: energietransitie in het landschap en klimaatadaptatie in de stad. Een belangrijke voorwaarde voor ingediende projecten is een integrale en gebiedsgerichte benadering van erfgoed in het gebied.
Het Ontwerpprogramma vloeit voort uit een eerdere evaluatie van de activiteiten die de RCE de afgelopen vijf jaar ondernam in het kader van de Visie Erfgoed en Ruimte. Programmamanager Josje Schnitzeler legt uit dat er in deze periode al vaker met ontwerpers is samengewerkt, maar dankzij het Stimuleringsfonds is het nu mogelijk een volgende stap te zetten. ‘Het uitstekende netwerk van het Stimuleringsfonds en onze expertise over erfgoed vormen een prima basis voor creatieve oplossingen voor de integratie van ruimtelijke opgaven en cultuurhistorie.’
Krimp, hittestress en erfgoed
De eerste twee Open Oproepen zijn inmiddels achter de rug en hebben een rijke oogst aan ideeën opgeleverd. Uit de dertig inzendingen zijn binnen elk thema door een onafhankelijke jury vier projecten geselecteerd. Deze teams hebben elk 10.000 euro gekregen om hun ideeën vóór eind oktober verder uit te kunnen werken tot een realistisch onderzoeksvoorstel. Voor de uitvoering van deze onderzoeken is per project nog eens 40.000 euro beschikbaar dat de betrokken partijen verder moeten aanvullen met eigen uren en geld.
Schnitzeler is enthousiast over de kwaliteit van de ingezonden voorstellen. ‘Veel ontwerpers hebben een brede blik op de werkelijkheid. Ze snappen heel goed dat erfgoed een onlosmakelijk onderdeel is van onze leefomgeving.’ Die integrale benadering is volgens haar ook duidelijk in de geselecteerde voorstellen terug te zien. Zo zoekt het team van Personal Architecture, NOHNIK en architectuurhistoricus Lara Voerman met de Gemeente Weert naar oplossingen voor droogte en hittestress binnen de cultuurhistorische kernwaarden van de stad. Zij nemen daarbij de krimpopgave en actuele leegstand in de binnenstad mee.
Een bonte coalitie in Waterland van SMARTLAND, Bureau Lantschap, Radboud Universiteit, Veenweide Innovatie Centrum, vier waterschappen en enkele agrariërs wil met de teelt van lisdodde schone energie uit biomassa produceren, het karakter van het veenweidelandschap behouden en de bodemdaling een halt toeroepen. ‘Dat zijn allemaal thema's waar wij ons als RCE ook mee bezighouden. Ik vind het bovendien fijn om te zien hoe sterk lokale opdrachtgevers zich aan de projecten committeren. De ideeën ontstijgen op die manier het tekentafelniveau en maken een grote kans om te worden uitgevoerd.’
Energie uit golfslag
Als vervolg op de twee eerdere Open Oproepen kunnen ontwerpteams en lokale bestuurders tot eind oktober opnieuw projectvoorstellen indienen rond dezelfde maatschappelijke opgaven. Maarten Tas, programmaleider van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, verwacht dat er dan nog meer inzendingen zullen binnenkomen dan in de eerste ronde. ‘Sommige ontwerpers gaven aan dat ze te weinig tijd hadden gehad om lokale partijen voor hun plannen te winnen.’ In de selectie van de nieuwe voorstellen is er extra aandacht voor locaties en ideeën die nog niet aan bod zijn gekomen, maar goed aansluiten bij de geselecteerde voorstellen uit de eerste ronde. ‘Zo missen we op het gebied van energietransitie nog voorstellen over de winning van energie uit golfslag en aandacht voor het transport en de opslag van energie.’
[caption id="attachment_17688" align="alignleft" width="300"]
©Fotografie Vanderfeesten, Maaspoort 64, 6001 BR Weert[/caption]
Transformatie naoorlogse wijken
Over de transformatie van naoorlogse wijken, een andere themalijn binnen het Ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte, organiseert het Stimuleringsfonds dit najaar nog een expertmeeting. ‘Er is al zo veel kennis over dit onderwerp beschikbaar, dat een Open Oproep weinig zin heeft. We willen liever alle bestaande informatie verzamelen en met verschillende partijen bespreken om te zien of er nog lacunes in zitten. Als vervolg kan er eventueel een aantal pilotprojecten worden ondersteund.’
Eind 2018 wordt het Ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte afgesloten met een grote conferentie over alle resultaten. ‘We vinden het belangrijk om alle kennis en ervaring met zoveel mogelijk mensen te delen’, vertelt RCE-programmamanager Josje Schnitzeler. ‘Met ons programma sorteren we immers voor op de Nationale Omgevingsvisie. Die gaat heel veel mensen aan.’
Meer informatie over de tweede ronde Open Oproepen is te vinden op:
www.stimuleringsfonds.nl/openoproepen
Jaco Boer
De andere vijf geselecteerde projecten binnen het Ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte zijn:
Cultureel erfgoed als drager voor een aantrekkelijke klimaatadaptieve stad –
Rotterdam Central District (Arconiko architecten, Designlab 2902, Water Sensitive Rotterdam, stedenbouwhistoricus Hilde Sennema, Vereniging Rotterdam Central District, Gemeente Rotterdam en Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard);
De singel als klimaatadaptieve drager voor de historische binnenstad – Catharijnesingel Utrecht (OKRA, Alterra, WUR, Stichting in Arcadië en Climate KIC);
Militair erfgoed in transitie – Fort Pannerden (H+N+S Landschapsarchitecten, coöperatie Relocal en Ro&Ad architecten);
ENDELK (Gronings voor ‘eindelijk’) – Middag-Humsterland (gemeente Zuidhorn, Hanzehogeschool Groningen en gebiedscoöperatie Westerkwartier);
Energiek Eerbeek – Eerbeek (BRIGHT, Florian de Visser Site Stories en Werkend Landschap).
Erfgoed en Ruimte
Nederland verandert voortdurend. Hoe houden we het karakter van ons land zichtbaar? In het programma Visie Erfgoed en Ruimte (VER) zet de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed samen met andere partijen in op ruimtelijke ordening vanuit cultuurhistorische inspiratie. ROmagazine doet er verslag van. Ontdek ook op www.erfgoedenruimte.nl hoe cultureel erfgoed basis is voor kwaliteit in ruimtelijke opgaven.
