Chinese les voor de Nationale Omgevingsvisie

Na mijn bezoek aan China dit voorjaar en het lezen van het boek De nieuwe keizer van Ties Dams zie denk ik dat we voor de Nationale Omgevingsvisie iets kunnen leren van de Chinese keizer Xi Jinping. Niet voor mensenrechten, inspraak of lessen over hoe burgers te betrekken bij ruimtelijke vraagstukken. Maar voor het doorhakken van knopen bij grote maatschappelijke vraagstukken kunnen we van de aanpak in deze tweede wereldeconomie iets opsteken. Volgende week donderdag 20 juni wordt de ontwerp Nationale Omgevingsvisie (NOVI) gelanceerd. Deze geeft een impressie welke belangen op nationaal niveau richting moeten krijgen of geregeld moeten worden aan de hand van vier prioriteiten:

1. Ruimte maken voor de klimaatverandering en energietransitie
2. De economie van Nederland verduurzamen en ons groeipotentieel behouden
3. Onze steden en regio’s sterker en leefbaarder maken
4. Het landelijk gebied toekomstbestendig ontwikkelen

Om de belangen te wegen en tot keuzes te komen bij deze nationale vraagstukken staan de volgende drie uitgangspunten centraal. Als eerste slimme combinaties maken waar dat mogelijk is. De kenmerken van het gebied centraal stellen is het tweede uitgangspunt.  En als derde misschien wel de meest uitdagende: niet uitstellen of doorschuiven. Wat zou Keizer Xi Jinping ons hiervoor adviseren? Een mooie uitspraak, die wordt aangehaald in het boek: ‘China dient potentiële crises kunstmatig te ontmantelen om ze om te buigen tot kansen’.

Uitgangspunten en belangen in de NOVI

Verder beschrijft de auteur Ties Dams een aantal wetmatigheden in de wereldorde van Xi Jinping aan de hand van de volgende principes:

1. China’s geschiedenis is de toekomst van de wereld
2. In een multipolaire wereld winnen relaties het van instituties
3. Mercantilisme en macht zijn keerzijden van dezelfde mondiale munt
4. Onder de hemel is de Chinese beschavingsstaat soeverein

Principes die herkenbaar zijn vanuit het complexe proces bij gebiedsontwikkeling en inspiratie kunnen geven voor het verder brengen van de NOVI. Principe 1. China’s geschiedenis is de toekomst van de wereld. Ofwel wat zijn leerzame historische wetmatigheden? Chinezen leren ook van ons,. Ze komen naar Nederland om te horen over onze omgang met water; of het nu gaat om de West-Friese omringdijk of de Haarlemmermeerpolder. Dit zijn ruimtelijke ingrepen die na een eeuw of zelfs meerdere eeuwen van plannenmakerij uiteindelijk met een groot aantal arbeiders zijn gerealiseerd om de verwoestende werking van het water aan te pakken. Een recenter voorbeeld met een snellere aanpak is de overstromingsramp in Zeeland met als resultaat de mondiaal bekende Deltawerken. De les hieruit is dat komen tot uitvoering tijd en samenwerking vraagt, ook al is de urgentie groot. Daarbij zien we een politieke spagaat tussen de nationale prioriteiten en de inspanningen die al in EU-verband worden geleverd voor NOVI prioriteit 1: klimaat en energie. Met het dichtdraaien van de gaskraan worden andere energievormen noodzakelijk. Speel hierbij maximaal in op de urgente lokale uitdagingen en kansen, maar maak ook keuzes voor internationale samenwerking. Denk verder naast het stimuleren van duurzame energiebronnen aan het verminderen van luchtvervuiling door fijnstof. Dat kan via het stimuleren van elektrisch vervoer, maar ook met een kritische houding (vrijkomen giftige stikstofmonoxide bij verbranding) bij grote biomassa centrales als CO₂-neutrale energiebron.

’Komen tot uitvoering vraagt tijd en samenwerking’

Principe 2. In een multipolaire wereld winnen relaties het van instituties. Een les die al concreet tastbaar is. De NOVI-Alliantie* heeft enige tijd geleden de handen ineen geslagen om samen tot concrete voorstellen te komen voor de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie. Wat gaan we op regionaal niveau doen, wie gaat dat doen en hoe gaan we dat betalen? Iedere regio heeft een eigen netwerk met partijen die de samenwerking opzoeken en verkennen welke relaties de komende jaren tot een sprong voorwaarts kunnen leiden. De Noord-kop rond Heerhugowaard zoekt samenwerking in de regio, maar ook met de Metropoolregio Amsterdam. En recent sloten het Rijk, de Provincie Zuid-Holland en een aantal gemeenten de zogenoemde Woondeal zuidelijke Randstad met als belangrijkste doel het versnellen van de bouw van nieuwe woningen. Voor de bijbehorende nodige nieuwe (OV)infrastructuur is op dit moment te weinig geld beschikbaar. Daarom denkt het Rijk aan OV-taks voor woningbezitters en ondernemers. Geld voor de financiering van noodzakelijke OV-investeringen in de grote steden.

’Uitbreiden en moderniseren OV voorwaarde voor verstedelijking’

Ook de Woondeal-ondertekenaars hebben aangegeven zich te gaan inspannen voor extra geld. Volgens NEPROM-voorzitter Desirée Uitzetter zijn de marktpartijen bereid om daar in te participeren. Voorwaarde is een langdurig partnerschap tussen overheden en marktpartijen, gericht op de reductie van risico’s als gevolg van conjuncturele en bestuurlijke wisselingen. Principe 3. Mercantilisme en macht zijn keerzijden van dezelfde mondiale munt. Ook binnen gebiedsontwikkeling zien we het zoeken naar win-win situaties, naast het streven naar macht en maximale winst. Win-win betekent het delen van lusten en lasten. Frank ten Have, expert voor een haalbare businesscase bij gebiedsontwikkeling, deelt hierover regelmatig zijn praktijkervaring. De belangrijkste lessen: vertrouwen tussen (publieke en private) partijen vraagt tijd, kies een passende samenwerking met een optimale taak- en risicoverdeling en zoek een gemeenschappelijk belang met behoud van eigen identiteit. Vergeet niet dat binnenstedelijke transformaties onmogelijk zijn zonder publieke steun of een revolverend fonds. Mooie inspiratie hiervoor vinden we in Shanghai waar in nog geen veertig jaar tijd een compleet nieuw en uitgebreid metronetwerk is gerealiseerd, en de moderne stadswijk Pudong is gebouwd. Principe 4. Onder de hemel is de Chinese beschavingsstaat soeverein. We zien echter ook een machtige keizer, die inzet op het beïnvloeden van interne zaken van andere landen. Relatiemanagement met een op een afspraken. Hoe zit dat bij de ruimtelijke ordening in ons land? De grote ruimtelijke opgaven zijn nu ondergebracht bij diverse ministeries. Wonen, wijken, integratie en de Rijksgebouwendienst vallen onder het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). Dit ministerie zit nu ook aan het stuur voor de NOVI. Maar verwacht vanuit BZK geen eindnota zoals in het verleden gebruikelijk was.

’Verwacht van BZK geen nota zoals bij VROM gebruikelijk was’

Wel zien we een proces van interactie met regionale allianties. Voor sommige vraagstukken past het relatiemanagement van Jinping. Zo zal voor de uitvoering van de NOVI soms het beïnvloeden van urgente vraagstukken op regionaal (overstijgend) niveau nodig zijn, net als sturing, besluitvorming en financiële middelen op urgente (economische) zaken die anders niet verder komen. De publicatie van de NOVI vormt een mooi moment om stil te staan bij en vat te krijgen op de nieuwe nationale planningscultuur met een jaarlijkse update. Laat de bijeenkomst een feestelijk moment zijn waarop de gesloten deals worden gepresenteerd, de knelpunten worden gedeeld, en wordt stil gestaan op de wijze hoe te komen tot Regionale Investeringsplannen (RIA). En het moment waarop we natuurlijk ook horen welke knopen de komende tijd nationaal worden doorgehakt! *o.a. NEPROM, ROVER, Staatsbosbeheer, VNO-NCW, gemeenten Nijmegen en Tilburg, Leerstoel gebiedsontwikkeling TU Delft) Agnes Franzen A.J.Franzen@tudelft.nl