Naast de klimaatcrisis zitten we nu midden in de coronacrisis. Hierbij zien we de spanning die mondiale trends zoals de rivaliteit tussen grootmachten, nationalisme en de-globalisering opleveren. In een aantal landen wordt in deze context steeds vaker gesproken over onze houding ten opzichte van het kapitalisme; het economische systeem met investeringen gericht op het maken van winst.
Peter Bakker, bestuursvoorzitter van World Business Council for Sustainable Development pleitte recent in het FD van 21 maart voor het optimaliseren van het evenwicht tussen financieel-, sociaal- en milieukapitaal. Een aanpak die aansluit bij gebiedsontwikkeling, waar we al langer de invalshoeken People, Planet en Profit als uitgangspunt nemen.
Gebiedsontwikkeling gaat over financiële en maatschappelijke waardecreatie. Co Verdaas heeft voor het effect van de coronacrisis op gebiedsontwikkeling een overzicht gemaakt gericht op dialoog hierover. LINK=
Tegen deze achtergrond kijk ik naar actuele vragen vanuit de drie P’s. Als eerste de invalshoek People. Op Europees niveau wijst men er terecht op dat de crisis niet alleen economisch moet worden bekeken maar juist ook sociaal. Denk aan de zorg, onderwijs en de culturele voorzieningen die op dit moment onmisbaar zijn. Relevante functies bij gebiedsontwikkeling vanuit het sociale perspectief zijn naast de genoemde sectoren: de woning-, retail- en horecamarkt.
De huidige nieuwbouwwoningen blijken te duur voor veel van de woningzoekenden. De coronacrisis versterkt dit alleen maar door de stijgende werkeloosheid. Relevante vragen zijn dan: wat zijn de knoppen om tot de realisatie van betaalbare woningen te komen? Van welke recente en eerdere projecten kunnen we hiervoor iets leren?
Kijken we naar de retailmarkt dan is het op dit moment vervreemdend om de lege winkelstraten te zien. De effecten van de coronapandemie op dit segment worden pijnlijk zichtbaar; in de winkelstraten, in de gesloten restaurants en cafés. De verwachting is dat we hier te maken gaan krijgen met een groot aantal faillissementen. Hiermee staat de kwaliteit van de openbare ruimte onder druk. Met de huidige crisis zie we ook een snelle stijging van digitale inkopen, dit zal ook zijn effect hebben het programma in de winkelstraten. Belangrijke vragen hierbij: welke ontwikkelingen zijn blijvend en hoe houden we onze binnensteden qua functies en openbare ruimte aantrekkelijk?
Met veel te verwachten faillissementen in detailhandel en de horeca staat de kwaliteit van de openbare ruimte onder druk
Dan de invalshoek van Planet. Als gevolg van de crisis heeft het kabinet heeft de inwerkingtreding van de Omgevingswet uitgesteld, net als eerder de Klimaatplannen. Het is onduidelijk wanneer de Omgevingswet in werking treedt en ook hoe het kabinet het verminderen van de CO2-uitstoot oppakt na de crisis. Hoe kan gebiedsontwikkeling, wetend van het uitstel van wetten, toch nu al bijdragen aan de energietransitie en de klimaatadaptatie opgaven?
Met de Regionale Energiestrategieën (RES) worden de eerste stappen gezet. Deze leveren inzicht in de regionale opgaven en benodigde (nieuwe-) energienetwerken. Relevante vragen hierbij: welke keuzes zijn er nationaal noodzakelijk en hoe kan gebiedsontwikkeling, ondanks uitstel van de wetten, hieraan bij blijven dragen? Hetzelfde geldt voor klimaatvraagstukken. Zo moeten we onze dijken en watersystemen versterken om Nederland veilig en leefbaar te houden. Hoe vertalen we dit in klimaatadaptieve wijken?
Tot slot de invalshoek Profit. Corona mag dan wel geen economisch crisis zijn, het virus heeft wel grote economische gevolgen. De economie staat op dit moment mondiaal en lokaal zo goed als stil. Een belangrijke kwaliteit van gebiedsontwikkeling is dat door de verbindende kracht van verschillende functies op gebiedsniveau financieel-, sociaal- en milieukapitaal kan worden samengebracht en geoptimaliseerd.
De Regionale Investeringsagenda’s (RIA’s) waar op dit moment door de NOVI-alliantie aan gewerkt wordt, is hiervoor een mooi voorbeeld. Welke lessen brengen deze agenda’s naar voren? En wat kunnen we leren van wijken die tijdens de vorige crisis zijn gerealiseerd? Bijvoorbeeld het project Rijswijk-Buiten. Een wijk die in de jaren van de kredietcrisis tot stand kwam met aandacht voor het klimaat, betaalbare gasvrije woningen in diverse segmenten en buurtapp’s. Wat is nodig om dit soort duurzame wijken economisch haalbaar te houden? Is een grotere grondexploitatie zoals Walter de Boer, CEO van BPD, die recent noemde in een interview daarvoor een geschikt instrument?
‘In welke regio’s is steun vanuit het Rijk het hardst nodig is en welke criteria worden hiervoor gebruikt?’
Nu met corona de nood hoog is, blijkt dat de Rijksoverheid besluiten helder en snel kan nemen. Laat het Rijk dit de komende jaren ook voor de diverse grote ruimtelijke vraagstukken doen. Met als kernvraag in welke regio’s steun vanuit het Rijk het hardst nodig is en welke criteria hiervoor worden gebruikt. Dat schept naast investeringsruimte duidelijkheid en vertrouwen voor een gezamenlijke aanpak. De huidige crisis is hierbij een les, het leert ons wat waardevol is. Kijk breder dan alleen financieel kapitaal, het is tijd voor nieuwe winst. Gezondheid en zorg staan in deze crisis met stip op één, maar ook de rol van digitale-innovatie bijvoorbeeld in het onderwijs en het belang van onze cultuurwereld. Laten we voor gebiedsontwikkeling deze bril ook opzetten: wat vinden we nationaal, regionaal en op gebiedsniveau waardevol?
Agnes Franzen
PS: Een waardevolle tip voor de kijker die binnen zit met een behoefte aan afleiding en inspiratie in deze crisis dagen, zie de serie van ITA met verhalen van de Decamerone van Boccaccio ontstaan tijdens de pest in 1348 in Florence en de tip van Ramsey Nasr tijdens een recente uitzending van Mondo