Community ViaJacobi stelt sinds de lockdown een eeuwenoude kluizenaarsruimte in de Jacobikerk ter beschikking aan Utrechters die op zoek zijn naar focus en rust. Nog even kun je daar terecht voor een stille werkplek. De perfecte plek om deze blog over #religieuserfgoed te schrijven.
Op het koffiebekertje staat Welkom in de Jacobikerk! Een levendige plek van ontmoeting rust en bezinning in het hart van Utrecht. Het ochtendlicht valt prachtig door de hoge ramen van de Andreaskapel. In het midden van de ruimte staat een uitnodigend bureau, de werkplek. Maar ik ben nog te onrustig om te gaan zitten. Ik wil eerst alles in me opnemen. Het duurt even voordat ik land.
De voorpret was er al een poosje. Ik boekte deze ruimte, ook wel kluis genoemd, in juli en heb de verhalen gevolgd van de hermits in recidence. Een dag voor mijn ‘inkluizing’ is de website Utrecht in Perspectief online gekomen. Op het stadspanorma van Herman Saftleven zoek ik naar de Jacobikerk, ik klik en een prachtige prent uit 1636 verschijnt…de kluis staat er op!
De kluis in de Jacobikerk ook wel ‘huysgen in de pyleerne’ genoemd is de enige overgebleven kluis in Nederland. Het is een hele kleine ruimte van 1.75 bij 1 meter en 3 meter hoog. Er zijn twee kleine betraliede venstertjes die uitkijken op het koor. Ik betreed de ruimte nieuwsgierig en ga op de verhoging zitten. Mijn mediëvistenhart gaat even sneller kloppen. Alyt Ponciaen leefde hier ruim dertig jaar als kluizenares, van 1460 tot 1490. Wat bijzonder dat deze kluis nu weer opengesteld is!
Stadskluizenaars waren vaak vrouwen die afstand deden van hun wereldse leven en er zelf voor kozen om in een afgesloten bidcel een vroom leven te leiden. Ze mediteerden, lazen de bijbel en namen tijd voor gebed en studie. Ze konden hun leven aan spiritualiteit wijden. Ik lees de teksten van de posters, die aan de wand van de kapel zijn opgehangen met informatie over inkluizing, Utrecht en Suster Bertken. Er hangen ook zeven korte lessen over hoe monniken ‘social distancing’ gebruikten om een zinvoller leven te leiden. Zij zijn het gewend om alleen te zijn, afstand te bewaren en tegelijkertijd sociaal te zijn. Mooi dat hun inzichten handvaten kunnen bieden hoe om te gaan met de ‘social onthouding’. Hun wijsheid is juist nu, in tijden van covid-19, relevant. Het valt op dat de afzondering niet zo totaal is als ik had verwacht. Er gebeurt van alles in de kerk.
Het is een komen en gaan van mensen; ze komen om te bidden, te kletsen of te klussen. Ook is het stadsgeruis dichtbij. Er was eerst nog een venster aan de straatkant waar de stadsbewoners om raad en gebed kwamen vragen. Was het leven de stadskluizenaressen wel zo ongestoord? Ik stel mijn beeld van het leven in de kluis ter plekke bij. Waar ik nu probeer rust en focus te vinden, stel ik me voor dat de vrome vrouwen van weleer hier ook wel naar verlangden. Het dringt tot me door dat de zelfverkozen ascetische levensstijl, geen leven in afzondering was. Het leven van deze kluizenaressen was er één van verbinding, verbinding met god én verbinding met het wereldse, het stadse leven.
Deze community geeft een nieuwe invullingen aan het traditionele kerken
Als ik nadenk over de toekomst van kerken en religieus erfgoed, dan resoneert de term verbinding. Ik las: ’De kerk heeft toekomst daar waar zij zich verbindt. Daar waar duurzame gemeenschappen gevormd worden op zoek naar nieuwe vormen van gastvrijheid, aandacht, openheid, verbinding: pioniersplekken.’ En ik dacht: een voorbeeld van zo’n pionierende gemeenschap is volgens mij ViaJacobi. Een community van twintigers en dertigers met allerlei achtergronden en levensovertuigingen. Nieuwsgierig naar de ander en de wereld om hen heen, zoeken zij samen naar een betekenisvol leven. Deze community geeft een nieuwe invullingen aan het traditionele kerken, waardoor mensen zich (opnieuw) verbinden aan een gemeenschap en een kerkgebouw. Het project ViaKluis zorgt ervoor dat het middeleeuws religieus erfgoed opnieuw beleefd kan worden. De spirit of place is behouden en biedt inspiratie voor hernieuwd gebruik. Door de nieuwe ervaringen krijgt deze erfgoedplek weer nieuwe betekenis en een toekomst.
Het was bijzonder om weer terug te zijn in deze kerk, waar ik zomers geleden gidste (en me helemaal niet bewust was van de kluis!). Ik heb genoten van de gastvrijheid, de stilte en de bijzondere sfeer.
Ik werd even gedragen door het gebouw, haar geschiedenis, haar vorige bewoners en de huidige gebruikers. De ervaring èn mijn inzicht geven me hoop. Na mijn mini-retraite spring ik op de fiets en flitst er straatpoëzie langs: “Stil zijn in wild gewemel”. Dat vat voor mij het kluizenaarsleven goed samen. Dankbaar fiets ik door; nog meer overtuigd van een toekomst voor ons religieus erfgoed.
Hanneke Masselink-Duits
Erfgoedadviseur bij The Missing Link met als missie het vergroten van de bewustwording van de waarde en de kracht van erfgoed
Meer lezen:
- De ervaringen van de hermits in residence van ViaKluis Lieke Wijnia en Vicky Francken
De hermits in residence verbleven een etmaal in de kluis, ik was er een dagdeel van 3 uur. - De website Utrecht in Perspectief koppelt heden en verleden aan elkaar door middel van historisch beeldmateriaal uit de 17e eeuw. De veranderende skyline van Utrecht kun je beleven aan de hand van een stadspanorama’s van Herman Saftleven en prenten.
- Klik hier voor een uitgebreide interieurbeschrijving van de Jacobikerk
- Meer lezen over het leven en het werk van Suster Bertken
- Monk collective is een groep mensen, gepassioneerd en geïnspireerd door het gedachtegoed van de woestijnmonniken uit het eerste millennium. Monk collective steekt, met respect voor de monnikentraditie, oude wijsheden in een eigentijds en nieuw jasje te steken.
- Over de pioniersplekken in de Protestantse Kerk Nederland las ik dit artikel
- Meer over de ViaJacobi community
- Voor meer over het gedicht en andere straatpoëzie plekken
- Inspirerende nieuwe netwerken en platforms die zich bezig houden met het actualiseren en het toekomstbestendig maken van religieus erfgoed zijn: Toekomst Religieus Erfgoed de Kerkvernieuwers en Netwerk Religieus Erfgoed