De kenniseconomie is een stedelijke economie, die zich, naast behoefte aan een hoge mate van interactie, kenmerkt door enorme beweeglijkheid en (digitale) innovaties. De stad is bijgevolg ook nog eens het laboratorium waar deze innovaties getoetst worden. In de corona-pandemie heeft dit laboratorium vele keuzemogelijkheden aan de stadsbewoners geopenbaard, die zich deze op hun beurt niet zo gemakkelijk meer laten ontnemen.
Flitsbezorging heeft zich tijdens de pandemie een opmerkelijke weg in het stedelijk leven gekerfd
Flitsbezorging bijvoorbeeld heeft zich tijdens de pandemie een opmerkelijke weg in het stedelijk leven gekerfd. In quarantaine krijgt de stedeling binnen tien minuten zijn boodschappen thuisbezorgd, in de lockdown werden koude biertjes en prosecco met wat kaas en andere snacks in no time in het park afgeleverd, gebrek aan drank of spijs tijdens een privéfeestje is na een belletje binnen tien minuten verleden tijd. Zeker onder jongere huishoudens is flitsbezorging tot dagelijkse routine geworden.
Flitsbezorging is een disruptor, en niet alleen in economische termen. Ttraditionele detailhandel en manieren van boodschappen bezorgen staan onder druk. Ook sociaalruimtelijk zijn de gevolgen vervreemdend. Geluidsoverlast, verkeersonveiligheid, afsnoepen openbare ruimte en inperken sociale cohesie zijn de meest genoemde.
Is flitsbezorging een lang leven beschoren? Dat hangt uiteindelijk van de consument af, maar aan de omvang van het achterliggende durfkapitaal zal het niet liggen. Toch ligt er ook een bedreiging op de loer. Het businessmodel is: in ultrakorte tijd goedkopere producten bij klanten thuisbezorgen. De eerste vereiste is een veelheid aan flitskoeriers die tegen marginale vergoeding hun werk verrichten. Maar in de huidige oververhitte arbeidsmarkt is het moeilijk om aan koeriers te komen, die op hun beurt veel meer loon of andere kostenvergoeding kunnen eisen. Momenteel is het een instabiel verdienmodel.
Een tweede vereiste is vestiging op een locatie met zeer veel ‘vragers’ binnen tien minuten fietsafstand. Daarmee is verzet tegen de sociaalruimtelijke overlast bijna gegarandeerd. Daarentegen creëren flitsbezorgers banen in een heel breed segment: van hightech tot gemakkelijke instapbanen voor jongeren en andere starters op de arbeidsmarkt.
Hoe kan een lokale overheid omgaan met flitsbezorgers? De eerste is simpelweg verbieden. Flitsbezorging is moeilijk te ordenen binnen de huidige bedrijvenregistratie. Daarom past het per definitie niet in huidige bestemmingsplannen. Is dit een reële oplossing? Om overlast te vermijden zeker, maar velen wijzen erop dat deze economische activiteit als servicevoorziening en uitvloeisel van de nieuwe, digitale economie moeilijk valt tegen te houden. Bovendien heeft de consument met deze mogelijkheid kennisgemaakt en zal dit in een plek geven in zijn verbrede set aan keuzemogelijkheden. Daarnaast, er worden banen gecreëerd!
Een tweede mogelijkheid is om de negatieve uitwassen te voorkomen. Als de overheid tot nieuwe bestemmingsplannen of bedrijfsregistraties komt, en als zij flitsbezorging vergunningplichtig maakt, dan kunnen er eisen aan de ondernemer worden gesteld. Dat zijn bijvoorbeeld het inpandig parkeren van fietsen, het transparant maken van de bedrijfsramen en het zelfstandig reguleren van geluidsoverlast.
Waarom flitsbezorging niet aanwenden om andere stedelijke problemen op te lossen of kansen te benutten, zoals winkelleegstand en monofunctionele buurten?
Een derde optie is om flitsbezorging aan te wenden om andere stedelijke problemen op te lossen of kansen te benutten, zoals winkelleegstand en monofunctionele buurten. In de leergang Nieuwe Wibaut van Gemeente Amsterdam zijn alvast wat voorstellen gedaan. Zo zouden flitsbezorgers vaste buurten kunnen krijgen, wat zorgt voor extra ogen en oren in de buurt. Met een meldingsapp kunnen ze direct meldingen doorgeven aan de gemeente over de openbare ruimte, veiligheid etc. Interessant is de doneerknop. Bestellers kunnen bij elke bestelling doneren aan een buurtfonds waaruit zaken bekostigd worden voor de buurt zoals buurtfeesten en bloembakken. Het flitsbezorgplatform draagt hier een bepaald percentage aan bij. Het bedrijf kan een wachtruimte voor bezorgers inrichten, zodat deze niet op straat hoeven rond te hangen. Deze ruimte zou ook een buurtfunctie (koffie, buurtinfo) kunnen vervullen. Mensen die moeilijk ter been zijn hebben met flitsbezorging een ontlastende voorziening om de hoek. De buurtcohesie kan door dit alles toenemen. In achterstandswijken kan flitsbezorging een eerste mogelijkheid zijn de arbeidsmarktparticipatie van jongeren te bevorderen.
Impliciet wierp de oprichter van Gorilla’s, een flitsbezorger, in een recente Tegenlicht (VPRO) uitzending licht op een hernieuwd ‘buurtconcept’. Het idee voor zijn bedrijf deed hij op bezoek bij zijn grootouders in Turkije op. Zij lieten hun boodschappen door buurtwinkels bezorgen door hun wensen simpelweg vanuit het raam van hun woning over te brengen naar de ondernemers op straat. Die traditionele nabijheid van alledaagse voorzieningen bracht hem op het idee. Wellicht dat flitsbezorging, met wat hulp van de overheid, een aanzet is traditionele buurten in een 21ste-eeuws jasje te presenteren. De 15 minuten-stad een stapje dichterbij?
Door Jos Gadet, Hoofdplanoloog bij Gemeente Amsterdam en publicist