Nederland raakt steeds verder verdeeld in gebieden waar het economisch goed gaat en regio’s die de grootste moeite hebben om nieuwe bedrijven en inwoners aan te trekken. De afgelopen jaren hebben verschillende journalisten en onderzoekers van planbureaus of universiteiten gedetailleerd beschreven hoe globalisering en een neoliberaal overheidsbeleid diepe sporen in de Hollandse klei trokken. Tegenover succesvolle stadsregio’s met hoogopgeleide kenniswerkers, die van de open grenzen en digitalisering profiteren, staan steeds meer dorpen en stadsbuurten waar bewoners sociaaleconomisch achterblijven en de snelle veranderingen niet kunnen bijbenen. Het zijn voormalige industriesteden en krimpgebieden, maar ook sommige groeikernen als Spijkenisse of Lelystad die daardoor afgekoppeld dreigen te raken van de samenleving en niet meer meeprofiteren van economische groei.
Onlangs voegden onderzoekers Josse de Voogd en René Cuperus aan de stapel met rapporten en boeken een interessante publicatie toe. In hun Atlas van Afgehaakt Nederland verkennen ze de politiek-ruimtelijke gevolgen van de opdeling van Nederland. Waar andere onderzoekers zich concentreren op inkomen, opleiding en leeftijd als dominante factoren in de uitsortering van burgers, kijken Voogd en Cuperus naar het stemgedrag en de politieke participatie van ‘afhakers’. Welke mensen gaan niet meer naar de stembus of kiezen voor een anti-establishment partij als PVV of FvD en hoe zijn die ruimtelijk over Nederland verdeeld?
Of en op welke partij iemand stemt, blijkt sterk samen te hangen met het oordeel over zijn eigen welzijn
Het politieke en maatschappelijke onbehagen blijkt zich geografisch in min of meer dezelfde gebieden te concentreren als de regio’s die eerder door anderen als achterblijvers werden aangewezen. Hier concentreren zich de lager opgeleiden en mensen met weinig inkomen. Voogd en Cuperus voegen daar op basis van hun cijfers nog de factor gezondheid aan toe. Of en op welke partij iemand stemt, blijkt sterk samen te hangen met het oordeel over zijn eigen welzijn. Natuurlijk zijn er opvallende uitzonderingen op deze regels. Zo zijn veel inwoners van de Bible Belt wel lager opgeleid en weinig vermogend maar in politiek opzicht niet georiënteerd op anti-establishment partijen. In typische ‘ondernemersdorpen’ als Volendam en Urk zitten de meest burgers er financieel warmpjes bij en zijn juist wel veel PVV-, FvD- of JA21-stemmer. Het oordeel over hun eigen gezondheid is ook niet negatief.
Is deze politieke, economische en sociale polarisatie nog te bestrijden en waar moeten bestuurders en ruimtelijke professionals dan aan denken? Moeten we terug naar het spreiden van rijksdiensten zoals we in de jaren zeventig deden? In het vorige nummer van ROm was te lezen hoe de zwakke economische structuur van Vlissingen wordt bestreden met de komst van enkele nieuwe masteropleidingen, de bouw van extra gevangenissen en een zwaarbeveiligde rechtbank. Eerder werden voormalige industriesteden als Tilburg en Hengelo aan een universiteit of hogeschool geholpen.
Stop de uittocht van overheidsbanen
Voor krimpregio’s als Drenthe of de Achterhoek mag dat misschien een maatje te groot zijn. Maar voor die gebieden kan het al veel schelen als de huidige kaalslag in overheidsbanen wordt gestopt. Onderzoeksjournalisten van De Groene Amsterdammer en Follow the money toonden recent aan hoe de rijksoverheid zich in haar drang naar schaalvergroting en efficiency de afgelopen jaren stelselmatig uit de provincie heeft teruggetrokken. Zo zagen Emmen en Winterswijk hun rijkskantoren en honderden hooggekwalificeerde banen naar provinciehoofdsteden of nog grotere agglomeraties verdwijnen. Dan moet je niet vreemd opkijken als burgers zich door de overheid in de steek gelaten voelen en hun heil bij populistische partijen zoeken. Misschien kan door het beëindigen van die gedwongen verhuizingen langzaam weer iets van het geloof terugkeren dat Den Haag zich niet alleen richt op winnaars maar zijn stinkende best doet voor iedereen, ongeacht leeftijd, opleiding, gezondheid of inkomen. Niets doen is geen alternatief.
Jaco Boer is publicist
@jaco_boer