Binnen gebiedsontwikkeling is in de afgelopen jaren het accent verschoven van financiële naar maatschappelijke waardecreatie. In ‘artist impressions’ van marktpartijen zien we dat de nadruk vooral ligt op duurzaamheidsthema’s zoals energietransitie, mobiliteit, natuurinclusief, circulariteit en klimaatadaptatie. Thema’s die voor marktpartijen vanuit financieel oogpunt niet altijd nodig zijn, maar juist aangejaagd door de ambities van overheden.
Vanuit deze ambities zijn er in de afgelopen jaren meerdere concepten ontwikkeld door marktpartijen voor wonen, werken en verblijven. De tenders die daaruit voortvloeien zijn vaak voorzien van artist impressions: mooie plaatjes van bosrijke woongebieden waarin mensen, dieren en insecten in harmonie leven. Het zijn in mijn beleving steeds surrealistischer beelden, waarbij je je kunt afvragen of dit de maatschappelijke waardecreatie is die we echt nodig hebben.
Niet helemaal, dus. Bij duurzame gebiedsontwikkeling moet er namelijk meer aandacht zijn voor sociale duurzaamheid. Het functioneren van de fysieke leefomgeving wordt immers grotendeels bepaald door het gedrag van mensen. Mensen maken de stad, toch?
Nee, we maken er nu een potje van. Het nieuws overspoelt ons met maatschappelijke misstanden: toeslagenaffaire, sexueel misbruik in de tv-wereld, de mondkapjes-deal, agressie tegen hulpverleners, roofbouw op het onderwijs, kwaliteit van de ouderenzorg en de beperkte opvangruimte voor vluchtelingen. Zelfs de populariteit van het koninklijk huis is aanzienlijk gedaald door een gebrek aan voorbeeldgedrag. Kortom, een triest beeld voor een welvarend land. Je kunt dan ook eerder spreken van maatschappelijke waardevernietiging.
Duurzame gebiedsontwikkeling is een groene oase in een kurkdroge woestijn
Maatschappelijke waardecreatie is per saldo pas mogelijk als de basis op orde is: het koesteren van wat we in jaren gezamenlijk hebben opgebouwd. Daarom moet er bij gebiedsontwikkeling meer aandacht zijn voor oplossingen die bijdragen aan het herstel van sociale waarden. In de praktijk blijft duurzaamheid vooralsnog de boventoon voeren. Gebiedsontwikkeling is dan ook vooral een solitaire aangelegenheid, terwijl de sociale waarden in de bestaande leefomgeving sterk onder druk staan. Duurzame gebiedsontwikkeling is dan net een groene oase in een kurkdroge woestijn. Als de basis niet op orde is, blijft waardecreatie vanuit de duurzaamheidsthema’s wat mij betreft een lege huls.
Natuurlijk is gebiedsontwikkeling niet altijd het juiste middel om sociale vraagstukken in de bestaande leefomgeving op te lossen. Maar het biedt qua schaalniveau wel mogelijkheden om onwenselijke patronen te doorbreken. Kijk maar naar het Volkshuisvestingsfonds waarbij fysieke maatregelen in kwetsbare wijken ongewenste structuren en patronen moeten doorbreken, zodat herstel van sociale waarden kan plaatsvinden. Denk bijvoorbeeld aan veiligheid, gezondheid, woonbeleving en sociale cohesie. Waarden die niet altijd direct in relatie staan tot duurzaamheid. Kortom, maatschappelijke waardecreatie begint bij waardeherstel en waardebehoud. Laten we de basis weer op orde brengen in Nederland. Anders is duurzame gebiedsontwikkeling geen groene oase in de woestijn, maar juist een fata morgana.
Door Ferdinand Michiels, adviseur bij Over Morgen