Neem de stikstof aanpak. In april van dit jaar gaf minister Natuur en Stikstof Christianne van der Wal als wettelijk doel aan dat de stikstof in 2030 moet zijn gehalveerd. Boerenbedrijven en fabrieken die te veel stikstof uitstoten en nabije natuurgebieden zwaar aantasten, moeten verduurzamen of zich laten uitkopen en vertrekken; vrijwillig of gedwongen. Een boodschap die bij boeren leidde tot boosheid, onbegrip (b.v. waarom Tata niet eerder aangepakt?) en onzekerheid, zichtbaar in grote protestacties en omgekeerde Nederlandse vlaggen door het hele land.
De boodschap van Remkes richting kabinet is duidelijk: verlies de menselijke maat niet uit het oog
Om na deze slechtnieuwsboodschap verder te kunnen, was volgens het kabinet een buitenstaander nodig en is Johan Remkes aangesteld als onafhankelijk bemiddelaar. Hij benadrukte meteen de kracht van Nederland om open gesprekken te voeren, waarin wordt gezocht naar verbinding en ruimte om zonder taboes te spreken. Begin deze maand kwam Remkes met zijn conclusies en advies. De boodschap richting kabinet is duidelijk. Verlies de menselijke maat niet uit het oog. Er is sprake van een vertrouwenscrisis tussen stad en platteland. De overheid heeft de laatste jaren een zwalkend beleid, vooruitgeschoven stikstofmaatregelen en een eenzijdige focus op de agrarische sector laten zien. Een eerste stap nu zou de aanpak van 500-600 piekbelasters moeten zijn in de nabijheid van kwetsbare Natura-2000 gebieden.
LTO behartigt de belangen van zo’n 35.000 boeren. Leden geven het rapport een krappe voldoende. Ze onderschrijven de analyse van Remkes dat er sprake is van een stevige vertrouwenscrisis tussen kabinet en de agrarische sector. Ook geeft LTO aan dat het niet reëel is om binnen een jaar honderden bedrijven uit te kopen. Illustratief hierbij is dat uit een onder leden gehouden enquête blijkt dat slechts 1 procent zeker weet tot de piekbelasters te behoren.
Hoe nu verder? Remkes gaf aan dat voor een goede dialoog een gedeeld beeld van de feiten nodig is en dat bij piekbelasters gedwongen uitkoop de uiterste optie is. Het optreden van politici als VVD’er Thom van Campen of commentator Eus (?zcan) Akyol bij Jinek, die benadrukken dat de boodschap in het Remkes-rapport toch niet anders is dan eerdere berichten van minister Van der Wal, helpen dan niet.
De waarde van het rapport is dat Remkes zoekt naar openingen in het proces en dat hij ook denkt vanuit het perspectief van de boeren. Wellicht strategisch en geen vergissing was wat Remkes aangaf in het programma Buitenhof. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij zou over een lijst van piekbelasters beschikken. Na ontkenning door het ministerie gaf Remkes aan dat hij zich vergist had. Het ministerie heeft een beeld van boeren en fabrieken die de meeste schade bij natuurgebieden aanrichten, maar geen lijst op adresniveau. Deze vergissing schept ruimte voor de gesprekken met boeren. Hetzelfde geldt voor het van tafel halen van het eerdere kaartje van minister Van der Wal en in plaats hiervan de landbouw op te delen in zones van intensieve veehouderij tot kringlooplandbouw.
De stikstofaanpak bij boeren is een maatschappelijk opgave en overstijgt groepsvoorkeuren en individuele belangen
De stikstofaanpak bij boeren is een maatschappelijk opgave voor het ecosysteem en gezonde lucht. Dit overstijgt groepsvoorkeuren en individuele belangen. Maar het gaat ook over individuele belangen die schuren met maatschappelijk opgaven. Hierin staan de boeren niet alleen. Denk bijvoorbeeld aan het woningtekort en de nieuwbouw die op dit moment wordt ontwikkeld in gebieden met overschrijding van landelijke geluidsnormen door vliegverkeer en snelwegen. Met de overigens nog onzekere vaststelling van de nieuwe Omgevingswet gaan de normen nog verder omhoog. We hebben immers te maken met een schaarste aan woningen. Maar volgens de RIVM en de Wereldgezondheidsorganisatie verhoogt het bouwen in de benoemde gebieden de kans op ernstige slaapproblemen, stress, hoge bloeddruk en hartziekten.
Welk (nep) feit weegt waar en voor wie zwaarder? Het belang van biodiversiteit, weerbaarheid bij storm of overstromingen, schoon grond- en oppervlaktewater en gezondheid voor onze leefomgeving vraagt om een overstijgende visie met een hoge plek op de politieke agenda. Wat we echter zien is een politiek landschap dat steeds verder versplintert. De feitenstrijd zal niet zomaar verdwijnen. Iedereen wil gehoord worden en liefst ook zijn gelijk halen. Neem Jesse Klaver van GroenLinks. Hij liet zich, niet wetend dat het een groot publiek zou bereiken, ontvallen dat het kabinet de stikstofadviezen van Remkes er snel doorheen moest jassen, voordat de boeren ‘echt zien wat er in staat’.
Wat hier mist is oog voor de sociale dimensie en hoe broos vertrouwen is. Het besef dat Remkes, zich niet richtte op het veranderen van de doelstelling maar op het daadwerkelijk in gesprek te gaan met de boeren en te luisteren om zo vertrouwen op te bouwen en waar mogelijk constructief te komen tot gedragen oplossingen. Niet uit de weggaande dat een groot aantal boeren zal moeten stoppen met hun bedrijf.
