Ik kende Michael nog uit de tijd dat zijn gemeenschappelijke woonproject in hartje Berlijn alleen op papier bestond. Het was 2007 en op de plek van een voormalig stadsstrand aan de Spree zou een coöperatiewijkje met drie appartementenblokken komen.
In de onderste etages was ruimte gereserveerd voor kleine bedrijven en werkplaatsen. Van de kinderopvang en de multifunctionele zaal zou ook de buurt gebruik kunnen maken. Met de belofte dat de oevers voor iedereen toegankelijk bleven, werd de kritiek gesmoord dat opnieuw een stadsstrand werd geprivatiseerd.
In de jaren erna zag ik het project vanuit de verte gebouwd worden. Rond de oplevering hadden in de kranten veel lovende verhalen gestaan. Maar zelf was ik er nog niet geweest. Afgelopen week liep ik eindelijk het wijkje in om met Michael terug te blikken op zijn ervaringen. Welke dromen waren uitgekomen en welke idealen bleken uiteindelijk toch te hoog gegrepen?
We zien een huis niet als een plek om te wonen
Het werd een ontnuchterend gesprek. Natuurlijk: wat op deze gewilde locatie aan de Spree was verrezen, was bijzonder. Waar Berlijners sinds 2010 zuchten onder explosief gestegen huren, betalen de gebruikers van de gebouwen al jaren een redelijke prijs voor hun woning of werkruimte. En wie heeft er in de binnenstad nu een groentetuin, stadsstrandje én zwemvijver onder handbereik?
Maar de coöperatie was de afgelopen jaren ook in hoog tempo leeggelopen, vertelde Michael. Steeds meer bewoners hadden gebruik gemaakt van een clausule in de statuten die het mogelijk maakte om hun woning aan te kopen. Het wijkje was – mede door alle inspanningen van de initiatiefnemers - zo populair geworden dat er bij doorverkoop een flinke winst was te behalen.
Dat vooruitzicht bleek voor een aanzienlijk deel van de coöperatieleden belangrijker dan de idealen waarvoor ze ooit hadden gestreden. Van een bloeiende gemeenschap met betrokken bewoners was eigenlijk geen sprake meer.
Het verhaal van Michael staat niet op zichzelf. De manier waarop de woningmarkt werkt, heeft van ons allemaal speculanten gemaakt. We zien een huis niet als een plek om te wonen maar om winst op te maken en ons pensioen mee veilig te stellen. Een woning kopen is goedkoper dan er een te huren met dank aan de ruimhartige overheidssubsidies en aftrekposten. Alleen idealisten zijn bereid om tegen de stroom in te roeien en tegen alle logica in een coöperatief woonproject te beginnen. Gelukkig groeit hun gestaag.
