‘De regenten in de ivoren toren gaan gewoon doen wat zij hebben bedacht’, ‘Ik ben behoorlijk wantrouwend geworden en heb grote zorgen’, ‘Wanneer kunnen wij dit project nog tegenhouden?’
Drie citaten van mensen die bezwaar hebben tegen een ruimtelijk plan van de overheid. Drie citaten waarin niet alleen een tegengeluid, maar ook een dieperliggend wantrouwen naar voren komt. Polarisatie en wantrouwen rond ruimtelijke plannen zijn niet nieuw, en komt deels voort uit oorzaken buiten het participatieproces, zoals maatschappelijke ontwikkelingen, het beschermen van de eigen leefomgeving (Not In My BackYard) en toenemend wantrouwen in de politiek.
Tegelijkertijd zien we in veel ruimtelijke processen weeffouten voorkomen, die vaak te herleiden zijn tot de logica van het proces. Hoe zit het met deze weeffouten en kan hier anders mee omgegaan worden?
Vanuit wiens logica?
Veel ruimtelijke processen worden georganiseerd vanuit de logica van de overheid of initiatiefnemer, terwijl ze op gespannen voet staan met of zelf volledig strijdig zijn met de logica vanuit de bewoner. Dit zagen we bijvoorbeeld bij een geothermieproject, waar een consortium verkende of deze nieuwe energiebron ontwikkeld kon worden.
Vanuit de logica van de initiatiefnemers was het logisch om eerst kansrijke locaties te onderzoeken en pas rond de voorkeurslocatie een proces met bewoners te starten. De bewoners voelden zich echter overvallen en hadden het gevoel dat de belangrijke beslissing over de locatie al was genomen zonder dat zij daarin een stem hadden.
Vanuit de logica van de initiatiefnemers was het ook logisch om in te zetten op het minimaliseren van de risico’s en nog geen toezeggingen te doen over het vergoeden van eventuele schade. Voor de bewoners was dit juist één van de grootste zorgen en juist deze zorg werd niet beantwoord. Dit voorbeeld laat zien hoe tegenstellingen vergroot worden, omdat het proces is georganiseerd vanuit de logica van de initiatiefnemers, terwijl die niet aansluit op de leefwereld van de bewoners.
Hét besluit
Daarnaast zien we dat veel ruimtelijke processen zich afspelen op verschillende bestuurslagen en in verschillende fasen. Hierdoor wordt de logica van overheden verder dominant. Voor hen is het namelijk logisch om het plan stapsgewijs en op verschillende overheidsniveaus invulling te laten krijgen. Het leidt echter ook tot complexiteit, waarin hét besluit of iets wel of niet doorgaat moeilijk te definiëren en te begrijpen is.
Verbinden van logica’s is kerngedachte bij verwijderen weeffouten uit een ruimtelijk proces
Dit zagen we bijvoorbeeld bij de plannen voor windmolens. Mensen raakten betrokken bij het opstellen van de Regionale Energiestrategie (RES). Tijdens dit proces werden zoekgebieden aangewezen voor wind en zon op land. Dit werd vervolgens op gemeentelijk niveau vastgelegd in de Omgevingsvisie. Mensen gaven aan zorgen te hebben over de windmolens, maar het merendeel van deze vragen werd doorverwezen naar het proces dat een initiatiefnemer bij een zoekgebied gaat starten. Wanneer nu écht wordt besloten over wel of geen windmolen is in deze gelaagdheid niet aan te wijzen, maar is een opeenstapeling van besluiten.
Door een andere bril
De kerngedachte om deze weeffouten uit een ruimtelijk proces te halen, is het verbinden van de logica’s. Dit begint bij het kijken ‘door de bril van de ander’, om vervolgens een proces te ontwerpen dat past bij beide logica’s. Wat kan daarbij concreet helpen? Een paar suggesties:
- Maak regelmatig een wandeling door het gebied en spreek met de mensen die je daar tegenkomt. Een projectbureau op locatie kan dit nog verder vergemakkelijken.
- Begin met de vraag wat bewoners zelf denken nodig te hebben om hun directe leefomgeving te verbeteren. Wie weet kunnen die wensen in een beoogd project worden meegenomen.
- Betrek bewoners ook bij het ontwerpen van het ruimtelijk proces (welke besluiten, welke stappen, wanneer, met wie?).
- Durf elkaar open en vanuit interesse te spreken, om zo te ontdekken wat er vanuit een ieders logica speelt.
- Laat jezelf als professional thuis en ga in gesprek als mens. Zo maak je verbinding.
- Beantwoord vragen over de inhoud niet met antwoorden over het proces.
- Wees eerlijk en geef ook duidelijk aan als je iets (nog) niet weet.
Door de bril van de ander kan de wereld er opeens heel anders uitzien. Alleen door die bril op te zetten, kunnen nieuwe werkbare verbindingen ontstaan in gepolariseerde ruimtelijke processen.
