File op het net: een visualisatie van oplossingsrichtingen voor netinpassing, uit het nieuwe RVO-rapport ‘Aansluiting vinden voor zonne-energie’
Uit de verschillende verdiepingssessies kwam een vergelijkbare conclusie. Het delen van data op verschillende niveaus is een voorwaarde om oplossingen te vinden voor netcongestie. Maar dat blijkt nog niet zo eenvoudig. Energiedata van bedrijven verzamelen is arbeidsintensief en de data op bedrijfsniveau zijn concurrentiegevoelig. Ze kunnen dus niet zomaar worden gedeeld. Iemand stelde de vraag wie verantwoordelijk is voor de data wanneer deze eenmaal zijn verzameld en geanalyseerd.
Dit artikel staat in ROm december 2022. ROm is het vakmagazine voor ruimtelijke ontwikkeling en de fysieke leefomgeving en gratis voor ambtenaren en bestuurders-politici in dat beleidsdomein. Meld u hier aan voor een thuisabonnement voor het maandelijkse papieren of digitale magazine.
Regionale samenwerking
Gemeente Groningen vindt de oplossing voor het omgaan met concurrentiegevoelige gegevens door een samenwerkingsverband op te richten waarbinnen bedrijven en netbeheerders op een veilige en vertrouwelijke manier hun gegevens uitwisselen. Gemeente Amsterdam baseert haar beleid voor datacentra op nauwe samenwerking met de netbeheerder en denkt daarmee problemen met netcongestie in de toekomst te voorkomen.
Ook andere grote gemeenten geven aan dat de samenwerking met de netbeheerder een succesfactor is. En daar wringt de schoen voor sommige kleinere gemeenten. Zowel kleinere gemeenten als netbeheerders hebben een tekort aan capaciteit om die samenwerking structureel vorm te geven.
Capaciteitsgebrek bij kleinere gemeenten én netbeheerders belemmert structurele samenwerking
Gelukkig zien de deelnemers ook kansen. Door regionaal samen te werken is meer mogelijk. De aanpak in de RES-regio Noord-Veluwe is daar een sprekend voorbeeld van. Een gemeente in deze regio werd geconfronteerd met een ondernemer die graag een zonneveld wilde uitbreiden, maar te horen kreeg dat de elektriciteit niet aan het net geleverd kon worden. De ondernemer kwam met creatieve oplossingen zoals het omzetten van elektriciteit in waterstof, waarop de gemeente om ondersteuning vroeg van de regio. Die pakte de handschoen op en stelde een gebiedsanalyse op waarbij werd uitgezoomd naar een groter gebied.
Niet langer stond het knelpunt van een individuele ondernemer centraal. Dat leverde veel inzicht op in nieuwe kansen voor ondernemers in het gebied, die vergelijkbare problemen hebben. Het doel van de gebiedsanalyse was om te ontdekken wat nu wel kan. Daarmee blijft er draagvlak bij ondernemers om te verduurzamen.
Ondernemers verleiden
Op bedrijventerreinen liggen kansen om netcongestie binnen korte termijn aan te pakken. Dat vraagt echter wel om organisatie daarvan. Bedrijven richten zich logischerwijs primair op hun eigen bedrijfsvoering. Bij netcongestie moeten ze verder kijken dan hun eigen bedrijf(spand). Gemeenten kunnen hen verleiden om gezamenlijk met andere bedrijven op het terrein met het vraagstuk aan de slag te gaan. Uit de sessies bleek dat er behoefte is aan kennis over slimme oplossingen zoals een VLES (Virtueel Lokaal Energiesysteem) waar lokale bedrijven hun elektriciteitsproductie en elektriciteitsvraag kunnen uitwisselen zonder daarbij het elektriciteitsnet zwaar te belasten.
Ook maatregelen die bedrijven zelfstandig kunnen nemen passeerden de revue. Bijvoorbeeld het gebruiken van hun eigen opgewekte energie achter de meter. Gemeenten kunnen bedrijven hierover informeren.
Veel gemeenten hebben vragen over welke juridische en planologische instrumenten zij kunnen gebruiken. Welke instrumenten bijvoorbeeld zijn er om het aanbod van geproduceerde hernieuwbare energie goed aan te laten sluiten op de capaciteit van het elektriciteitsnet of op de lokale vraag? Hoe creëer je ruimte voor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur dat moet concurreren met de ruimtebehoefte van andere functies? Welke mogelijkheden biedt de Omgevingswet daarvoor?
Door de deelnemers werd de suggestie gedaan om schematisch in kaart te brengen over welk instrumentarium gemeenten, provincies, rijk en netbeheerders beschikken. Oftewel: wie mag wat?
Ga tijdig met de omgeving in gesprek over plannen voor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur
Op één punt waren de deelnemers het snel eens. Omwonenden zitten niet altijd te wachten op nieuwe trafostations of hoogspanningsleidingen. Daarom is het zaak om tijdig met de omgeving in gesprek te gaan over plannen voor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur. Mogelijk zijn daarmee bezwaar- en beroepsprocedures te voorkomen.
Onvermijdelijk blijft dat bestuurders soms lastige keuzes moeten maken over de ruimte die nodig is voor nieuwe energie-infrastructuur. Daarom is het van belang de noodzaak hiervan goed uit te leggen aan wethouders en raadsleden. Kies je voor elektrisch rijden in de binnenstad en all electric verwarmen? Dan betekent dat er ook ruimte moet komen voor nieuwe onderstations.
Gemeenten ervaren de investeringsplannen van netbeheerders soms nog als een black box. Netbeheerders geven aan last te hebben van lange vergunningprocedures. Samen kwamen ze tot de conclusie dat zij met elkaar in gesprek moeten zijn over keuzes die ze maken. Gesprekken helpen om begrip te krijgen voor elkaars rol en de afwegingen die worden gemaakt. In het bijzonder is er behoefte aan meer inzicht in de kosten en baten van investeringen in het elektriciteitsnet en van andere oplossingen zoals het flexibeler maken van het energiesysteem door bijvoorbeeld flexibele energieproductie, flexibele energievraag en energieopslag.
Meerdere deelnemers erkennen dat de interne samenwerking vaak beter kan. De prioriteiten van andere afdelingen binnen de gemeente liggen nog vaak elders. Al is de ervaring van een gemeente dat het sentiment snel kan omslaan als blijkt dat bedrijven de gemeente verlaten omdat het elektriciteitsnet vol zit. Collega’s actief opzoeken helpt. Gemeente Assen organiseert dat in de vorm van een programmateam waarin meerdere afdelingen met elkaar samenwerken.
Gemeente Zwolle wil integraal gaan programmeren met wonen en mobiliteit. Zij zit daarom bewust met meerdere afdelingen aan tafel met ondernemers om hun plannen voor de toekomst te bespreken. De werkwijze van de Gemeente Bladel sluit daarbij aan. Zij heeft veel aandacht besteed aan het betrekken van alle stakeholders en gaf als tip mee om een duidelijk aanspreekpunt voor initiatiefnemers te hebben waar zij zich kunnen melden.
