Verstedelijking van Nederland is ‘zorgelijk’, zegt Planbureau van de Leefomgeving (PBL) in haar eind januari verschenen rapport Quickscan toename van het ruimtebeslag in Nederland. Om bodem en ecosysteem gezond te houden is de verwachting dat de Europese Commissie nog dit jaar komt met een voorstel voor een Bodemherstelwet.
Eén van de doelstellingen is om stedelijke uitbreiding in 2050 Europa volledig te hebben afgebouwd. In verhouding tot het totale grondgebied is de verstedelijking in Nederland binnen Europa het hardst gegroeid, met een piek voor de kredietcrisis in 2008. Ondanks de vraag per wanneer de doelstelling bindend zal zijn en hoe de definitie van het begrip verstedelijking luidt, staat Nederland met deze EU koers voor een forse uitdaging.
PBL relativeert wel met de constatering dat op dit moment meer dan de helft van het Nederlandse grondgebied bestaat uit landbouwgrond en een derde uit natuur en water. Slechts 13 procent is verhard. Daarbij is de woningbouwopgave, met ruim 900.000 woningen tot 2030 vooral gepland binnen bestaand stedelijk gebied.
Maar los van de uiteindelijke Europese definitie voor ruimtebeslag is volgens hoofdauteur van de rapportage David Evers een omslag in de ruimtelijke ordening nodig. Daarom werkt het PBL op dit moment aan een viertal scenario’s waarin de transitie naar een duurzame samenleving centraal staat.
Ze maken via concrete kaartbeelden duidelijk wat de ruimtelijke voorwaarden en de effecten van diverse noodzakelijke keuzes zijn. De scenario’s worden op 29 maart in Den Haag gepresenteerd aan minister Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) Hugo de Jonge.
Welke richting het uiteindelijk ook wordt, voor de verstedelijkingsvraag is mobiliteit een belangrijke gamechanger. Hoe verlagen we de files en wat zijn duurzame vervoersoplossingen voor wonen, werk, winkelen, vrijetijdsbesteding, vakanties voor een en bezoek aan familie en vrienden?
Een grote uitdaging ligt in het verkleinen van persoonlijk autobezit
Elektrisch vervoer groeit en is duurzamer dan fossiele voertuigen, maar het aanbod aan groene energie is nog onvoldoende voor de vraag. Een grote uitdaging ligt, naast het verminderen van distributieverkeer in het verkleinen van persoonlijk autobezit.
Niet eenvoudig ,wetende dat het particuliere autobezit van 5,6 in 2000 is gestegen tot 8,8 miljoen in 2022, waarvan slechts 1 op de 12 auto’s elektrisch of hybride is. Het meest duurzame op dit moment zijn lopen of (elektrisch-) fietsen gevolgd door de sinds 2017 energieneutrale treinen.
Het Rijk gaat daarom de komende jaren in het hele land flink investeren in bereikbaarheid met openbaar vervoer, auto en fiets. Waar ten tijde van de bouw van de Vinex-wijken de investeringen in infrastructuur nog wel eens achter liepen is nu 7,5 miljard euro beschikbaar, waarvan 6 miljard voor de 17 grootschalige woonlocaties en het resterend bedrag voor het versnellen van 105 projecten.
Tegelijk ligt de vraag voor hoe het autoverbruik is te verminderen, wetende dat elke deelauto elf privéauto’s van de straat haalt. Een actueel en inspirerend voorbeeld is de nieuwe wijk Merwede in Utrecht. Een stadswijk met 6.000 woningen in hoge dichtheid waarin de ruimte voor fietsers en voetgangers in een groene openbare ruimte centraal staat. Een belangrijke sleutel hierbij zijn de voorzieningen voor het delen en verhuren van zowel auto’s als fietsen. Autowegen en vier ondergrondse parkeergarages krijgen een plek aan de rand van de wijk.
Een belangrijke sleutel zijn de voorzieningen voor het delen en verhuren van zowel auto’s als fietsen
Naast een beleid dat deelauto’s stimuleert, ligt de vraag voor hoe het gebruik van openbaar vervoer verder is te stimuleren en welke investeringen hiervoor nodig zijn. Nationaal maar ook internationaal is de uitdaging om de luchtvaart op korte afstanden terug te dringen. Waar we vanuit Amsterdam in 3,5 uur op Gare du Nord in Parijs staan, kunnen we in dezelfde tijd vanuit Rotterdam naar Londen.
Vanuit Utrecht zijn we in een kleine 6 uur op station Berlijn Ostbahnhof. Verder kun je met een nachttrein vanuit Amsterdam in 14 uur en een kwartier naar Wenen. En vanaf eind dit jaar rijdt er drie keer per week een directe nachttrein van Rotterdam naar Barcelona. Er wordt gewerkt aan een verbinding vanuit Hamburg naar Stockholm, met Kopenhagen en Malmö als tussenstop. Interessant voor investeringen in de Lelylijn naar Groningen met als volgende stop Hamburg.
Natuurlijk zijn we benieuwd naar de vier PBL-scenario’s en de rol en taakstelling van mobiliteit hierin. Kijken we naar de woonvraag in het driejaarlijkse Woononderzoek (WoOn), dan zal dit vaker aanbodgericht worden. Minder rijtjeshuizen en minder parkeerplaatsen. Nudging (subtiele stimulering gedragsverandering) in gebiedsontwikkeling.
Wat we nu al zien bij verdichting is meer hoogbouw in samenhang met het stedelijk weefsel. Denk aan de plannen in Den Haag, Rotterdam of stationsgebied Eindhoven. Soms is er bezwaar tegen hoogbouw, zoals bijvoorbeeld rond het stationsgebied in Zwolle. Hier kan geleerd worden van het Merwede-plan of bijvoorbeeld het Holland Park in Diemen. Gebiedsontwikkelingen die laten zien dat je ook hoge dichtheid kunt bereiken met middelhoge bebouwing, voldoende voorzieningen en een autovrije of autoluwe groen en sociaal aantrekkelijke openbare ruimte.
