Als het Wetsvoorstel Regie versterking volkshuisvesting controversieel wordt verklaard, is het vrij onwaarschijnlijk dat het Rijk op korte termijn woningbouwlocaties zal aanwijzen. Maar provincies en gemeenten kunnen dat volgens partner/advocaat omgevingsrecht Anita Nijboer bij SIX Advocaten nog steeds.
De vraag is alleen of ze dat gaan doen. Tot nog toe staan provincies vaak op de rem. Neem de door de gemeente Alphen aan den Rijn gewenste bouw in de Gnephoek.
De inmiddels demissionaire minister Hugo De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) bemoeide zich persoonlijk met dit project. In maart verklaarde hij uiteindelijk de knoop te zullen doorhakken.
Dit lijkt niet meer nodig sinds het nieuwe provinciebestuur bepaalde dat de gemeente 125 hectare mag bebouwen in de Gnephoek. Business as usual dus.
In de Polder Rijnenburg was het juist de gemeente Utrecht die aanvankelijk op de rem trapte, terwijl de provincie wilde bouwen. Het nieuwe gemeentebestuur wil wel bouwen. Ook hier lijken provincie en gemeenten er redelijk uit te komen. Daarvoor is het wetsvoorstel niet nodig.
Een ander belangrijk onderdeel van de Wet regie versterking volkshuisvesting is het versnellen van procedures. De Jonge wilde daarom nog maar één gang naar de rechter toestaan in plaats van twee, de bestuursrechter binnen zes maanden uitspraak laten doen, en beroep versneld laten behandelen. Dit wordt mogelijk controversieel verklaard.
'Initiatiefnemers lopen vaak tegen muren op. Mijn boodschap aan gemeenten is: faciliteer dat!’
Ook daar ontslaat lokale gemeenten volgens Nijboer niet van hun verantwoordelijkheid om wettelijke procedures binnen zes tot acht weken af te handelen.
‘De praktijk is vaak weerbarstig. Ik heb veel cliënten die eigen grond hebben en daarop woningen willen realiseren. Bij elkaar opgeteld gaan die kleine locaties om veel woningen. Maar initiatiefnemers lopen vaak tegen muren op. Mijn boodschap aan gemeenten is: faciliteer dat!’
Op regionaal niveau zullen gemeenten, corporaties en provincie alles op alles zetten om voldoende en betaalbare woningen te realiseren. Daarbij zoeken we actief de samenwerking op met marktpartijen. Goede samenwerking onder moeilijke omstandigheden vraagt om continuïteit en een consistente lijn. Het is aan het nieuwe kabinet om de ingezette lijn voort te zetten.'
Woondeals blijven geldig
Het Wetsvoorstel Regie versterking volkshuisvesting verhuist dan mogelijk naar de ijskast, er zijn al wel veel woonafspraken gemaakt. ‘De Woondeals lopen gewoon door’. Met die korte, maar krachtige reactie geeft Chris Kuijpers, DG Wonen op het ministerie van BZK, aan dat de afspraken tussen overheden in de woondeal-regio's staan als een huis. Die lopen geen vertraging op vanwege de demissionaire status van het kabinet.
Hetzelfde geldt voor de toegekende financiële ondersteuning door het Rijk in het kader van de vijf tranches Woningbouwimpuls. Met de eerste vier tranches zijn de afgelopen jaren woningbouwprojecten voor in totaal 184.000 woningen vlot getrokken, waarvan tweederde in de betaalbare segmenten. De afgelopen voorjaar toegekende projecten uit de vijfde tranche zijn goed voor 19.635 woningen.
'De uitvoering van de woondeals gaat gewoon door’, beaamt de Utrechtse gedeputeerde Rob van Muilekom voor binnenstedelijke ontwikkeling, wonen en gezonde leefomgeving. ’Dat moet ook wel, gezien de hoge druk op de woningmarkt.’
'We hebben niet de luxe om te blijven wachten op een nieuw kabinet'
‘Maar, het Rijk heeft ook de woondeals ondertekend en dat is niet voor niets. We hebben het Rijk nodig om kritische succesfactoren in te vullen, zoals een oplossing voor de stikstofproblematiek, investeringen in bereikbaarheid, ruimte om de netcongestie zo snel mogelijk te verhelpen en structurele middelen om de woningbouw op peil te houden.’
'Als deze vraagstukken blijven liggen, zal dat het tempo van woningbouw verlagen. We hebben niet de luxe om te blijven wachten op een nieuw kabinet, maar kunnen evenmin zonder het Rijk de grote opgave voor elkaar krijgen.’
‘Wat ons betreft, dient de huisvesting van de diverse aandachtsgroepen de hoogste prioriteit te behouden. De aankomende Wet Regie op de Volkshuisvesting zou daar ook de provincie extra instrumenten voor geven. De vrees is dat deze wet controversieel verklaard gaat worden en dat brengt de oplossing van dit grote vraagstuk niet dichterbij’, zegt Van Muilekom.
Het uitvoeren van de Woondeals is inderdaad niet alleen een zaak van minister Hugo De Jonge, maar van alle partijen die die deals hebben ondertekend, benadrukt Martin Bosch, directeur van Woningmakers en betrokken bij woningbouwprojecten in verschillende regio’s.
‘Gemeenten en provincies hoeven daarvoor niet te wachten op het Rijk. Dat doen ze dan ook niet. Ze zijn druk bezig met woningcorporaties en projectontwikkelaars om te kijken waar het tempo van de woningbouw omhoog kan.’
Stikstof en bouwlocaties
Maar de marktomstandigheden zijn momenteel moeilijk en ook de stikstofproblematiek heeft z’n weerslag op bouwplannen, aldus Bosch. ‘Vooral die stikstofcrisis vraagt om een oplossing. Zolang dat niet zo is, blijft dat de woningbouw vertragen.’
Gebrek aan bouwlocaties blijft de grootste belemmering voor de woningproductie, zegt Bosch. ‘Wat daar vooral voor nodig is, is dat gemeenten bestemmingsplannen vaststellen en vergunningen afgeven, en dat provincies daarmee instemmen. Dat is helaas niet altijd vanzelfsprekend.’
Bosch vindt het jammer als de Wet versterking regie op de volkshuisvesting de ijskast in gaat en als de vereenvoudiging van (rijks)regels gericht op versnelling stokt.
‘Eigenlijk zou het toch zo moeten zijn dat gemeenten en provincies eigenstandig de verantwoordelijkheid voelen om de afspraken uit de woondeals na te komen. En dus van het Rijk geen stok achter de deur nodig hebben. De urgentie is evident. Gemeente- en provinciebestuurders zijn niet demissionair, en hun handtekening staat ook onder de woondeals.’
Omgevingswet is aangenomen
De Omgevingswet loopt net als de woondeals ook door. De Omgevingswet is door de Eerste Kamer en wordt in principe op 1 januari 2024 ingevoerd. De val van het kabinet verandert daar waarschijnlijk niets aan, stelt partner/advocaat omgevingsrecht Anita Nijboer bij SIX Advocaten.
Dat betekent dat gemeenten moeten doorgaan met het omzetten van bestemmingsplannen naar omgevingsplannen. Ook moeten gemeenten bezig met het maken van omgevingsvisies. ‘Ik ga er vanuit dat ze daarmee bezig zijn. De val van het kabinet is geen reden om het op dit punt rustiger aan te doen’, aldus Nijboer.
Binnen de filosofie van de Omgevingswet, passen de zero emissie zones. Het Rijk faciliteert deze uitstootvrij zones in vooral binnensteden wel, maar het is aan gemeenten om daar zelf invulling aan te geven. Die moeten een Verkeersbesluit nemen.
‘De gemeente heeft het primaat om de eigen leefomgeving leefbaar te houden. Het is aan de gemeenten zelf om dit soort thema’s aan te pakken. Je hoeft echt niet te wachten tot het kabinet iets doet. De val van het kabinet is geen reden om stil te zitten op dergelijke thema’s’, aldus Nijboer.
'Het is aan de gemeenten zelf om dit soort thema’s aan te pakken'
Door het demissionaire kabinet gaat de druk er mogelijk wel wat af. In 2014 is in de Green Deal afgesproken dat er dertig tot veertig grote en middelgrote gemeenten een uitstootvrije zone voor zakelijk verkeer zouden instellen. Als dat niet zou lukken, zou het Rijk de regie nemen en die zones afdwingen.
Meerdere partijen, waaronder BBB, VVD en PVV, hebben al aangegeven dat ze twijfelen of vanwege netcongestie wel onvoldoende laadpalen kunnen worden aangelegd. Mede daarom zouden de zones uitgesteld moeten worden.
Nieuwe warmtewet duurt nog even
De nieuwe Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) en de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) van Klimaatminister Jetten zouden moeten helpen bij het aardgasvrij maken van woningen.
De wetten moeten duidelijkheid geven over het eigendom van warmtenetten en ruimte bieden aan netbeheerders om zowel warmte te leveren als te transporteren. Ook moeten gemeenten instrumenten krijgen om wijken van het gas af te krijgen. De invoering was voorzien in 2025, maar gaat, als controversieel verklaard, veel later komen. Of helemaal niet.
De vraag is of gemeenten zonder de wet aan de slag kunnen met een warmtenet. ‘Er is geen keus’, zegt Frank van Neer, energie-expert bij Kragten. ‘Anders dreigt energietransitie stil te vallen’, zegt hij. 'Dat betekent wel dat ze hun nek moeten uitsteken.’
Zo zullen gemeenten een financiering moeten zoeken. De drie grote leveranciers van energienetten, Eneco, Ennatuurlijk en Vattenval hebben hun investeringen gestaakt. Ze zijn mordicus tegen de plannen om het eigendom in publieke handen te brengen.
'Obstakels zien wij in vertraging in het verschaffen van duidelijkheid over tarieven, ingroeimodellen en restwaardeberekening'
De wet zou ook duidelijkheid moeten geven over de financiële voorwaarden van de overdracht van het eigendom naar een publiek orgaan, zoals de gemeente of een energiegemeenschap. En dan zijn er andere obstakels, zegt woordvoerder Eleanor Crick van de gemeente Utrecht.
‘Obstakels zien wij in vertraging in het verschaffen van duidelijkheid over tarieven, ingroeimodellen en restwaardeberekening.’ De stad zit niet stil. Er is al een plan voor de oprichting van een publiek warmtebedrijf en er wordt gekeken naar de verdeling van warmtekavels en de interesse van de markt. Al loopt dat niet storm, erkent de gemeente.
Met Eneco en woningcorporaties kijkt Utrecht naar de aanleg van nieuwe warmtenetten, onder meer in Overvecht-Noord. Ook praat de gemeente met buurtinitiatieven in andere wijken. Lastig is dat een Omgevingsplan alleen juridisch af te dwingen is als de nieuwe wetten zijn ingevoerd.
Dan is de vraag wie de netten gaan aanleggen. Er zijn weinig partijen die warmtenetten kunnen aanleggen, want die zijn erg ingewikkeld. Netbeheerders hebben daar wel oren naar, maar die mogen dat niet. Op dit moment is het verboden om zowel warmteleverancier te zijn, als beheerder van de warmtenetten.
Al kijkt de provincie Gelderland wel of netbeheerders mee kunnen helpen warmtenetten van de grond te krijgen. Er is een juridisch vehikel opgetuigd om gemeenten te helpen bij de aanleg van warmtenetten. Daarin is ook Firan, een dochter van netheerder Alliander, deelnemer.
Programma Werklocaties toch al uitgesteld
Dan het Programma Werklocaties, dat erg belangrijk is voor bedrijven. Vorig jaar oktober presenteerde minister Micky Adriaansens van Economische Zaken in een brief aan de Tweede Kamer de contouren van het Programma Werklocaties.
Daarin schreef ze dat het kabinet een halt toeroept aan de afnemende ruimte voor werken in Nederland. De EZK-minister deed de toezegging dat ze in juli met een concrete uitwerking zou komen van het programma. De provincies zouden vervolgens aan het plan een ruimtelijke invulling geven.
Bronnen binnen het ministerie EZK melden aan Stadzaken dat nog voor de val van het kabinet was besloten om de uitwerking uit te stellen tot september.
Het eventueel controversieel verklaren van het programma zorgt er volgens Cees-Jan Pen, lector de Ondernemende Regio aan de Fontys Hogeschool, voor dat de regionale en politieke aandacht voor het thema ruimte voor werken wordt ondermijnd.
'Er is publiek en privaat nationaal, provinciaal en lokaal inmiddels veel draagvlak om door te pakken met de vergroening van bedrijventerreinen'
'Er is publiek en privaat nationaal, provinciaal en lokaal inmiddels veel draagvlak om door te pakken met de vergroening van bedrijventerreinen en te investeren in klimaatadaptatie. De Tweede Kamer heeft brede welvaart omarmd en dit programma behoort bij een brede welvaartsvisie op werklocaties', zegt Pen.
Illustratief voor het niet controversieel verklaren van het programma werklocaties is volgens de Fontys-lector de breed gedragen motie vanuit Tweede Kamer om door te pakken met schaalsprong van Brainport Eindhoven.
'Dit soort belangrijke regio's voor onze brede welvaart moeten niet 'on hold' worden gezet. Deze schaalsprong gaat juist over het faciliteren van wonen en werken. Het huiswerk en achterstanden rond wonen zijn wel ingelopen, maar dit geldt niet voor werken.'
Spreidingswet vrijwel zeker controversieel
Staatssecretaris Van der Burg voor Asiel en Migratie heeft ‘m hard nodig: de Spreidingswet. Toch ziet het er niet uit dat die er komt. Zijn eigen partij laat hem daarbij in de steek, bleek tijdens het debat over de val van het kabinet afgelopen maanden.
‘Ik acht de kans ook klein dat de behandeling van deze wet doorgang zal vinden. Het zal dus ook geen verrassing voor u zijn hoe belangrijk het voor ons is dat er een pakket maatregelen komt om de instroom te beperken’, zei VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans toen tegen JA21-voorman Joost Eerdmans.
Zonder oplossingen om de instroom te beperken, geen Spreidingswet, wat de VVD betreft. Van der Burgt hoopt dat die wet er alsnog komt. Hij voelt zicht gesterkt door de steun van de provincies, de gemeentes, de veiligheidsregio's, de Commissarissen van de Koning, het COA en Vluchtelingenwerk.
Anna Strolenberg, woordvoerder Vluchtelingenwerk Nederland, ziet de frustratie bij gemeenten toenemen. ‘Wij zien in praktijk dat er zeker draagvlak is voor asielopvang in gemeenten, daar hoeven politici niet bang voor te zijn.’
‘We hopen dat gemeenten denken, als de landelijke politiek het laat zitten, gaan we zelf nadenken wat we wel doen’, zegt Strolenberg. Die gemeenten lopen bij controversieel verklaren van de Spreidingswet wel de bonussen mis die ze krijgen als er veel vluchtelingen worden opgevangen.
Na het zomerreces, op dinsdag 12 september, besluit de Tweede Kamer welke thema's niet worden behandeld totdat er een nieuw kabinet is aangetreden.
