Zwarte Waterzone bij Zwolle, waar nieuwbouw is gepland. Beeld Gemeente Zwolle
Door Joren Bassant
Regio Zwolle staat voor een verstedelijkingsopgave: minstens 50.000 nieuwe woningen en 20.000 nieuwe arbeidsplaatsen tot 2040. Vanzelfsprekend gaat deze economische groei gepaard met klimaatadaptieve ambities en oog voor nieuwe mobiliteitssystemen.
De dynamische delta van Zwolle zorgt voor extra uitdagingen, legt wethouder Gerdien Rots (ruimtelijke ordening, blauw- en groenstructuur, Spoorzone, mobiliteit en bereikbaarheid, Omgevingswet en omgevingsvisie) uit aan ROm-hoofdredacteur Marcel Bayer. ‘Deze stad is ontstaan in een moerasdelta en groeide door handel via water. Maar dit gegeven zorgt dankzij klimaatverandering ook voor dreiging. Onze IJssel- en Vechtdelta, met natte, droge, hoge en lage gebieden, wordt ook wel “Klein Nederland” genoemd.’ Omdat de groei-opgave de hele regio aangaat, werkt Zwolle nauw samen met vier provincies, drie waterschappen en 22 gemeenten. ‘Stad en land zijn hier al verbonden’, verwijst Rots naar het thema van de ROm-webinarreeks.
‘Elke stad en elk dorpje draagt bij aan het grotere geheel. We bouwen waar de mensen al wonen en pakken de uitdagingen aan, zonder onze voetafdruk in het buitengebied onnodig te vergroten’
In samenwerking met het Rijk ontstond de strategie Warme Harten in Klimaatadaptieve Delta. Het idee: alle steden en dorpen in de regio dienen als ‘harten’ van de regio en ‘voeden’ het grotere geheel met hun producten en diensten, zoals voedsel, bouwmaterialen, diensten. De groei van mensen, gebouwen en economie wordt in die harten gerealiseerd. ‘Elke stad en elk dorpje draagt bij aan het grotere geheel. We bouwen waar de mensen al wonen en pakken de uitdagingen aan, zonder onze voetafdruk in het buitengebied onnodig te vergroten’, aldus de wethouder, met in haar portefeuille onder meer Ruimtelijke ordening, Omgevingswet, Mobiliteit en Groen/blauwstructuur.
Nieuwbouw Zwarte Waterzone. Beeld Gemeente Zwolle
Doorbreken van ‘grensdenken’
Tegenover haar aan tafel kon Harry Boeschoten, programmadirecteur Groene Metropool bij Staatsbosbeheer, alleen maar instemmend knikken. Hij benadrukt het belang van netwerken. ‘Veel partijen denken te veel binnen hun grenzen. Ook bij Staatsbosbeheer zien we dat we ons werk niet goed kunnen doen, omdat we denken vanuit de fysieke grenslijnen van onze gebieden.’ Boeschoten noemt het de topografische ‘ziekte’: ‘Gemeenten, projectontwikkelaars of provincies denken en werken vooral vanuit hun eigen grenzen. Voor een wandelaar, fietser of egel zijn deze grenzen niet belangrijk.’ Boeschoten noemt de voorbeelden van begraafplaatsen of sportterreinen: ‘Je kunt daar altijd maar op één plek in en uit. Je kunt er nooit doorheen lopen. Het is altijd afgegrensd.’ Daarentegen is juist voor Staatsbosbeheer het denken in netwerken leidraad. ‘Daar willen we stedelijke en dorpse gemeenten in meenemen', zo vertelt hij.
Herenboeren
Passend bij de grensoverschrijdende gedachte is het initiatief ‘Herenboeren’, dat door heel Nederland vorm krijgt op tientallen plekken, nu ook in Zwolle. Wijnand van Die is de derde tafelgast en legt uit hoe ze werken: ‘We verzamelen tweehonderd huishoudens en maken ze eigenaar van een boerderij. Ze produceren gezamenlijk voedsel en voorzien daarmee in de eigen voedselvoorziening.’
‘We creëren een tussenschaal die ontbreekt in het huidige voedsellandschap’
Sinds 2016 zijn er al 18 draaiende Herenboerenboerderijen actief in Nederland. Ruim 35 initiatiefgroepen zijn bezig met de oprichting. ‘Elk huishouden legt geld in een fonds. Een professionele boer helpt de corporatie met de productie. Dit is biologisch, diervriendelijk, in verhouding met wat nodig is, en dicht bij de stad. Eigenlijk creëren we een tussenschaal die ontbreekt in het huidige voedsellandschap’, legt Van Die uit. ‘De enige bottleneck is de toegang tot grond.’
Volgens wethouder Rots past dit initiatief goed bij de ontwikkelstrategie van regio Zwolle. ‘We zien vaker dat boeren leveren aan inwoners, of restaurants die lokale ingrediënten gebruiken.’
Stedelijke structuur Netwerkstad Zwolle-Kampen.
‘Sponsstrategie’
Om de stedelijke verbinding van regio Zwolle te laten slagen, zijn water en bodem belangrijke uitgangspunten, zegt wethouder Rots. Daarom hanteren ze de Sponsstrategie. ‘Elk gebied (of hart) in onze regio moet bijdragen aan het vasthouden en sturen van water. Er is ruimte nodig voor onder meer berging, afvoer en omleiding van water. Golven uit het IJsselmeergebied moeten we gaan remmen met vooroevers.’ Dit samenhangende systeem van watermaatregelen helpt tegen hittestress en wateroverlast, maar is ook nodig voor hun kwetsbaarheid. ‘Zwolle is een cruciaal knooppunt van het landelijke watersysteem. De waterafvoer stroomt dwars door onze stad heen.’
‘Woonwijken zijn monoculturen geworden voor biodiversiteit'
Op een integrale duurzame manier kijken naar inbreiding, is de hoofdboodschap van het webinar. ‘De groenopgave moet meegroeien met de woningbouwopgave’, zegt Boeschoten. ‘Ik hoorde ooit iemand zeggen “groen is waar de huizen stoppen”. Daar gaat het juist fout.’ Volgens de programmadirecteur bij Staatsbosbeheer schuurt het tussen ecologie en esthetiek. ‘Woonwijken zijn monoculturen geworden voor biodiversiteit. We vullen straten met hortensia’s, maar op streekniveau heb je daar ecologisch niks aan. Wat we moeten leren, is grensoverschrijdend denken en werken in systemen en op verschillende schaalniveaus. Zodat we niet meer hoeven te werken met afzonderlijke potjes en de potentie van landschappen volledig kunnen benutten.
Kijk hier het volledige gesprek terug
