Betaalbare woningen in een groene en kindvriendelijke omgeving op steenworp afstand van de stad. Dat was in een notendop het programma waarmee vanaf eind jaren zestig kleine dorpen en stadjes als Zoetermeer, Helmond of Purmerend in hoog tempo uitgroeiden tot middelgrote steden. Met de grootschalige nieuwbouw werden ze een alternatief voor de verwaarloosde en verloederde grote steden waaruit steeds meer mensen wilden verhuizen. Het aanwijzen van ‘groeikernen’ voor deze stadsverlaters moest er voor zorgen dat een al te spontane suburbanisatie in het groen werd afgeremd. ‘Amerikaanse toestanden’ hoorden niet thuis in de polder.
Dat ging een tijdje goed en de nieuwe steden groeiden uit tot prettige woonplaatsen met tevreden bewoners. Maar toen de focus binnen de ruimtelijke ordening eind jaren tachtig weer op de grote steden kwam te liggen, verschoven ook de bouwsubsidies en ging de geldkraan voor de groeikernen dicht. Ze moesten zichzelf voortaan op eigen kracht ontwikkelen en dat viel niet mee.
Met de instroom van lagere inkomensgroepen nemen ook de sociale problemen toe
Anno 2025 zijn de woningen, voorzieningen en infrastructuur allemaal tegelijk aan renovatie toe: de ‘wraak’ van de snelle groei in de decennia ervoor. Bovendien is het woningaanbod er relatief eenzijdig zodat sociale stijgers de groeikernen verlaten op zoek naar een grotere en duurdere woning. De (oudere) bewoners die achterblijven, krijgen door het goedkope woningaanbod steeds meer gezelschap van nieuwkomers die de huren en koopprijzen in de stad niet meer kunnen betalen.
Met de instroom van lagere inkomensgroepen nemen ook de sociale problemen toe. Veel groeikernen scoren inmiddels slecht op criteria als armoede, jeugdcriminaliteit en sociale cohesie. Buurtvoorzieningen die daarin het verschil zouden kunnen maken, zijn in de afgelopen – neoliberale - decennia afgeschaft.
De New Town Alliantie, waarin zeven voormalige groeikernen zich hebben verenigd, vroegen vorige week aan de minister drie miljard euro om de problemen te lijf te gaan. Maar Mona Keijzer gaf niet huis en verwees de wethouders door naar een volgend kabinet. Bovendien zou het met de problemen in de groeikernen wel meevallen. Ze had zelf in Almere en Purmerend gewerkt en zag daar ook veel goeds tot stand komen.
Waarom zou een flink deel van de nieuwbouw en bijbehorende investeringen niet in de groeikernen kunnen landen?
Haar reactie had ook heel anders kunnen zijn. Er moeten de komende jaren immers honderdduizenden woningen worden bijgebouwd om de woningnood te verlichten. Waarom zou een flink deel van die nieuwbouw en bijbehorende investeringen niet in de groeikernen kunnen landen, vroeg directeur Michelle Provoost van het International New Town Institute zich af? Ze liggen dicht bij de concentraties van banen en hoogstedelijke voorzieningen en zijn daar via het openbaar vervoer uitstekend mee verbonden. Bovendien hebben ze al een basisinfrastructuur die met de woningbouwsubsidies relatief snel kan worden opgeknapt en uitgebreid.
Bijbouwen van grotere en duurdere woningen kan sociale stijgers vasthouden
Met het bijbouwen van grotere en duurdere woningen worden groeikernen ook minder eenzijdig zodat sociale stijgers er kunnen blijven wonen. De groeikernen kunnen zelfs nieuwe groepen proberen aan te trekken. Dat zoiets ondanks een slecht imago niet onmogelijk is, bewijst Almere. Voor de aantrekkelijke appartementen in het nieuwe centrum en de gedurfde woonexperimenten in wijken als Duin en Oosterwold verruilden honderden goed verdienende Amsterdammers de hoofdstad voor de polder. Het enige dat daarvoor nodig is, is lef en visie. In de groeikern én Den Haag.
