Het leek zo mooi: de integrale benadering van de Omgevingswet stimuleert een balans tussen het beschermen van de fysieke leefomgeving en het benutten van de beschikbare ruimte en middelen. Het schaalniveau waarop dit gebeurt, is essentieel en moet afgestemd zijn op de lokale en regionale context. De aanpak in de RES’en was hiervan een schoolvoorbeeld en die werkt. In 2023 concludeerde het PBL dat Nederland tegen 2030 35 TWh aan duurzame energie kan opwekken, maar dat hiervoor nog steeds concrete projecten nodig zijn.
Regionale ontwikkelingen zoals woningbouw en bedrijvigheid vereisen lokale, betaalbare energie, wat vraagt om een samenhangende regionale aanpak van duurzame elektriciteits- en warmteproductie, opslag, en infrastructuur. Lokale initiatieven bloeien op, maar er ontbreekt vaak ondersteuning vanuit wetten en beleid om deze projecten met als streven vijftig procent lokaal eigendom te realiseren. Desondanks tonen regio’s vastberadenheid, met maatschappelijke organisaties en coöperaties die samen oplossingen zoeken voor de uitdagingen van de energietransitie, en in weerwil van de aandacht in de media voor de ongemakken die dit met zich meebrengt.
Maar dan dreigt het Rijk in te grijpen. Die lijkt de energietransitie te benaderen met de precisie van een bureaucratische dansleraar die niet wil dat de leerlingen hun eigen routine ontwikkelen. Terwijl de RES-regio’s druk in discussie zijn over zonnebatterijen op daken van innovatieve boerderijen en het transformeren van oude industriegebouwen tot energiecentrales, komt het ministerie met een stapel regels en vergunningen die eruitzien als het script van een slechte soapserie.
Het is hoog tijd dat de Rijksoverheid haar rol heroverweegt
Het is opmerkelijk om te zien hoe de Rijksoverheid, ondanks alle mooie praatjes over samenwerking en lokale betrokkenheid, blijft vasthouden aan het idee dat alles vanuit Den Haag moet worden aangestuurd. De RES-regio’s zijn immers niet zomaar een stel amateurs die ergens in de achtertuin hun eigen zonnepanelen aan het installeren zijn. Nee, ze bestaan uit experts die de taal van hun regio spreken en weten wat nodig is om de energietransitie succesvol te maken. En toch, keer op keer, probeert de Rijksoverheid met wet- en regelgeving de eigen strategieën en belangen door te drukken, als een ongeduldige schoolmeester die niet kan wachten om de leerlingen te corrigeren. Kijk naar maar naar de voorkeursvolgorde zon en de afstandsnormen wind. Het resultaat? Een voortdurende strijd tussen wat lokaal werkt en wat de Rijksoverheid denkt dat moet gebeuren.
Het is hoog tijd dat de Rijksoverheid haar rol heroverweegt. In plaats van als strenge toezichthouder op de achtergrond te blijven staan, zou zij beter af zijn als facilitator. Laat de RES-regio’s hun eigen plannen bepalen, geef ze de middelen om die plannen te realiseren, en stimuleer samenwerking in plaats van controle. De energietransitie is geen eenmansshow van de Rijksoverheid, maar een gezamenlijke inspanning van alle betrokkenen.
Dus, beste Rijksoverheid, geef de touwtjes liever aan de mensen die weten hoe je moet dansen in de energietransitie. Gooi die formulieren en vergunningen de lucht in, laat de regionale energie-experts hun eigen feestje bouwen en ga zelf mee de dansvloer op. En geloof me, dan zal de energietransitie een stuk vrolijker zijn dan het huidige bal.
