We leven in een tijd van systeemveranderingen. Klimaatverandering, energietransitie, waterveiligheid, stikstofproblematiek en circulaire economie; het zijn geen losse opgaven, maar onderdelen van een samenhangend geheel. Toch worden ze vaak afzonderlijk benaderd, wat leidt tot suboptimale oplossingen en zelfs nieuwe problemen. Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans noemt deze tijd niet voor niets een ‘tussenfase’ waarin oude systemen afbrokkelen en nieuwe nog gevormd moeten worden[1]. Dit vraagt om integrale oplossingen en een fundamenteel andere manier van denken en handelen.
Het verbinden van opgaven betekent ook het verbinden van domeinen: stedelijk en landelijk, natuur en infrastructuur, water en grond. In stedelijk gebied is ruimte nodig voor woningbouw, maar dat kan niet zonder oog voor waterbeheer, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Het landelijk gebied worstelt met stikstof en agrarische transities, maar kan tegelijk een sleutelrol spelen in duurzame energie en natuurherstel. Zonder integrale visie blijven we achter de feiten aanlopen.
‘Ethiek en pragmatisme moeten hand in hand gaan: idealen zonder uitvoerbaarheid zijn zinloos’
Het IPCC waarschuwt al jaren dat halve maatregelen niet volstaan[2]. Toch blijft de praktijk weerbarstig. Besluitvorming is traag, belangen zijn groot en bureaucratie verstikt soms het innovatievermogen. James Garvey stelt in Ethics of Climate Change[3] dat ethiek en pragmatisme hand in hand moeten gaan: idealen zonder uitvoerbaarheid zijn zinloos. Dit raakt aan een belangrijke valkuil die Boyan Slat treffend verwoordde[4]: ‘Ik denk dat veel idealisten het “goede” als vijand van het perfecte zien. Waarbij de goede keuzes die niet perfect zijn niet genomen worden.’ In plaats van te wachten op de ideale oplossing, moeten we durven kiezen voor stappen vooruit – ook als die nog niet foutloos zijn.
Gelukkig zijn er hoopvolle ontwikkelingen. Mensen en organisaties die stappen durven te zetten. Zo zijn er diverse projecten van hernieuwbare energieopwekking die worden gerealiseerd met oog voor de natuur en omgeving[5]. Provincies die oog hebben voor het integraal programmeren en dit proberen op te starten, ze zijn er nog niet, maar de eerste stappen worden gezet. Ook gemeenten zetten integrale duurzaamheid (beleids)kaders op, en maken leidraden om ontwikkelaars te inspireren. Dit soort initiatieven bewijzen dat systeemverandering geen abstract concept is, maar dagelijkse praktijk kan worden.
Ruimtelijke ordening zou een verbindende kracht moeten worden
De grote transities van onze tijd vragen niet om nóg meer sectorale beleidsplannen, maar om het lef om over schotten heen te kijken. Dit betekent dat ruimtelijke ordening niet alleen een vakgebied is, maar een verbindende kracht moet worden. De toekomst vraagt om keuzes die goed genoeg zijn om nu te beginnen, zodat we onderweg kunnen bijsturen. Want de perfecte oplossing? Die is er niet – en dat is precies waarom we moeten handelen.
Marit Vuyk is adviseur integrale duurzaamheid bij Arcadis
