Sander Simonse is componist en adviseur buitengebieden bij Arcadis
Ik schrok onlangs flink van wat de Europese Commissie deelde. In 2023 importeerde de EU 3,6 miljoen ton kunstmest voor een bedrag van 1,28 miljard euro uit Rusland. In de Russische ‘voorjaarsnota’ lees je hoeveel naar de oorlogskas gaat. In zekere zin dragen we dus bij aan ondermijning van een democratische habitat, de EU, naast die van de natuurlijke habitats door CO2-uitstoot. Want voor productie van 1 kuub kunstmest is minimaal 300 kuub gas nodig. En dat keer 3,6 miljoen ton. Conclusie, we importeren indirect ook veel Russisch gas. De EU en onze minister van Landbouw, Visserij, Voedselveiligheid en Natuur (LVVN) willen dit aanpakken. Maar kunnen zij dit alleen?
We willen deze samenhangende problemen aanpakken, maar pakken dat vervolgens onvoldoende samen(hangend) op. En dan werkt het niet. Enkele illustraties om dit aan te tonen.
Onlangs bezocht ik een energiecoöperatie in Ansen (Drenthe). De deelnemers willen met een groep melkveehouders mest verwerken tot biogas. Daarmee kan het dorp klimaatneutraal worden (geen aardgas), wordt stikstofneerslag in een nabijgelegen natuurgebied verminderd en hebben boeren iets meer handelingsruimte. De knelpunten: onduidelijkheid bij provincie en Rijk over de gebiedsopgaven, beperkingen in SDE+-regeling en banken die niet durven te financieren. Wat opvalt is dat partijen elkaar (nog) niet opzoeken om dit vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid op te pakken.
De regio Foodvalley pleitte begin april bij de Kamercommissie van LVVN voor een gebiedsgerichte aanpak en een emissieplafond per gebied, zodat gemeenten en ondernemers samen kunnen bepalen wat wél en niet mogelijk is. Zij vragen het Rijk om dit samen aan te pakken. Sinds de afschaffing van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) zie ik het Rijk het één-overheidsprincipe nog niet toepassen. De minister van LVVN zei onlangs: ‘Boeren zijn uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor hun mestoverschot’. Dit is uiteraard slechts één uitspraak, maar het is illustratief voor de wijze van aanpak door dit kabinet. Het neigt naar een ‘red jezelf maar’-regime. ‘Zelf verantwoordelijk' is nooit een realistische oplossing geweest voor complexe samenhangende opgaven. Ik vind dit schokkend.
‘Red jezelf maar’ is het meest beroerde zaaigoed voor de integrale complexe uitdagingen van vandaag
Wie te veel eigen verantwoordelijkheid zaait, oogst nooit de vereiste solidariteit om gezamenlijke opgaven aan te pakken. En juist die behoefte aan gezamenlijk eigenaarschap is noodzakelijk voor de oplossing van elk probleem waar we momenteel voor staan: samenwerking gebiedsgericht, in de keten en als één overheid. ‘Red jezelf maar’ is het meest beroerde zaaigoed voor de integrale complexe uitdagingen van vandaag.
Mijn oproep aan de ministeriële commissie die zich over het stikstofvraagstuk buigt: ga met keten- en gebiedspartijen aan tafel. Maak een 2.0-versie van het geklapte landbouwakkoord uit 2023, waarin op belangrijke punten juist wel overeenstemming was bereikt. Voorkom dat je naar de samenwerkingstafel moet rennen omdat een bondgenoot je in de steek laat (VS – EU). Dan loop je al achter.
Mijn werk is het creëren en concretiseren van handelingsperspectief in gebieden voor natuur, mensen en bedrijven. Ik vind het daarvoor nu echt een moeilijk ‘seizoen’. Het is nu voorjaar, mijn favoriete seizoen, omdat het tijd is om te zaaien wat je straks hoopt te oogsten. Vraag eens aan de generatie na jou wat voor een landelijk gebied zij willen oogsten op een dag. Zeg niet: red jezelf. Zaai vandaag. Zaai voor waar je samen op hoopt.
