Anouk Reintjens is ontwikkelmanager bij AM. Samen met collega's bij Heijmans schrijft zijn om de maand een column in ROmagazine. 

Onlangs bezocht ik Seestadt in Wenen, een van Europa’s grootste nieuwbouwontwikkelingen. De wijk valt op door haar duurzame en innovatieve karakter – én door een bijzonder perspectief: ze is ontworpen mét en vóór vrouwen. Een team van vooral jonge professionals coördineert projecten die bijdragen aan het vormen van een gemeenschap én een gedeelde identiteit.

Wenen werkt al sinds 1991 actief aan genderplanning. In 1998 werd daarvoor een coördinatiebureau opgericht, gevolgd door de invoering van gendermainstreaming als officiële strategie voor de hele stad – inclusief de ruimtelijke ontwikkeling – in 2000.
Tussen 2005 en 2010 zijn zo’n zestig proefprojecten uitgevoerd, met interdisciplinaire samenwerking tussen verschillende bestuursniveaus. Aspern Seestadt is daarvan een concreet voorbeeld.

Bij de ontwikkeling lag de focus op veiligheid, zorgtaken en gemeenschapsvorming, met de gebruiker centraal. De behoeften van vrouwen zijn expliciet meegenomen in het ontwerp: bredere en toegankelijke trottoirs, zitplekken, goed verlichte straten, overzichtelijke parkeergarages en een polycentrische opzet met voorzieningen binnen vijftien minuten loopafstand. Ook is hier de eerste Oostenrijkse winkelstraat ingericht die zorgtaken faciliteert. Zelfs straatnamen en pleinen verwijzen naar invloedrijke vrouwen. Seestadt toont aan dat stadsontwikkeling geen neutraal proces is, maar een bewuste keuze.

Gender als maatstaf

Amsterdam lijkt die les ter harte te nemen. Onlangs besloot de stad bij gebiedsontwikkeling niet langer uit te gaan van de gezonde, witte man van middelbare leeftijd – iemand van gemiddelde lengte, met goed zicht, op twee benen en zonder mobiliteitsbeperking – maar van de jonge vrouw: de ‘otter’ van de stad.

Waar jonge vrouwen zich vrij en veilig voelen, is de openbare ruimte goed ontworpen

Want waar de otter zich vestigt, is het ecosysteem gezond. En waar jonge vrouwen zich vrij en veilig voelen, is de openbare ruimte goed ontworpen. Amsterdam is duidelijk geïnspireerd door steden als Wenen en Stockholm, die al langer rekening houden met sociale veiligheid en genderbewust ontwerp.

Terwijl ik door Seestadt liep, viel me wel iets op: de plinten bevatten voorzieningen, entrees, techniek, fietsen en kinderwagens, maar woningen op de begane grond ontbreken. In Nederland geldt een actieve woonplint juist als bevorderlijk voor leefbaarheid en sociale veiligheid. Wat in de ene context werkt, is dus niet per definitie dé oplossing elders.

Context bepalend

Dat roept een fundamentele vraag op: bestaat er een universele richtlijn voor een inclusieve stad, of blijft het altijd maatwerk? Seestadt en Amsterdam delen in elk geval het besef dat een stad ontworpen moet worden voor iedereen – ook voor mensen met een beperking. Zoals ik eerder schreef: dat bewustzijn is cruciaal.

Als gebiedsontwikkelaars kunnen we veel leren van deze voorbeelden. Niet door succesvolle modellen te kopiëren, maar door goed te onderzoeken wát werkt, waarom het werkt, en hoe het zich laat vertalen naar onze eigen context. Misschien moeten we onszelf bij elk project de vraag stellen: is deze ruimte aantrekkelijk en veilig voor de ‘otter’?