Mijn eerste baan was bij BVR, mede opgericht door Riek Bakker, onder andere bekend als initiator van de Kop van Zuid en de Erasmusbrug. Wat ik leerde was dat ruimtelijk ontwerp onlosmakelijk verbonden is met het proces van het organiseren en synchroniseren van betrokkenheid en samenwerking. Dit om tot zo breed mogelijk gedragen en uit te voeren plannen te komen.
Met het huidige politieke klimaat, sociale media en de opkomst van AI staat ons vak onder druk. En zo stelde Tom-Jan Meeuws recent in zijn NRC nieuwsbrief Machtige Tijden dat het eigenbelang van de rechterflank in de Tweede Kamer de deskundigheid van ambtenaren overstemt, wat de democratie ondermijnt en maatschappelijke onrust vergroot. Zijn inschatting is dat herstel van democratisch en moreel besef net als bestuurlijk stabiliteit voorlopig uitblijft, omdat politieke leiders de grondwettelijke waarden uit het oog verliest.
Gesteund door (buitenlandse) machtige techgiganten wordt het publieke debat gegijzeld met desinformatie, ontkenning van de klimaatcrisis en een groeiende macht van superrijke individuen. Tegelijk veronderstellen sommige politieke partijen dat mensen graag meer zeggenschap en participatie willen dan ze wordt gegund. Maar uit SCP onderzoek blijkt dat inwoners van Nederland het liefst goed beleid willen dat door anderen wordt geregeld.
Het publieke debat wordt gegijzeld met desinformatie, ontkenning van de klimaatcrisis en een groeiende macht van superrijke individuen
Actueel is de Ontwerp Nota Ruimte die zich onder andere richt op meervoudig ruimtegebruik vanuit regionale kenmerken. De eerste kritiekpunten zijn al binnen. Zoals het ontbreken van echte inspraak, het sterk politieke karakter van de gemaakte keuzes, en het feit dat lokale en regionale bestuurders wel verantwoordelijkheid krijgen, maar onvoldoende middelen en regie om hier democratisch richting aan te geven.
Deze kritiekpunten zijn voornamelijk geadresseerd aan de landelijke politiek waar sommige partijleiders hun eigen woorden laat overheersen in plaats van, zoals democraten zouden moeten denken, in te zetten op een compromis. De regio’s komen hiermee in een spagaat tussen vage beloften uit Den Haag en een samenleving met veel weerstand, met soms ook een overvloedig aantal persoonlijke wensen van burgers. Gevoed door angst, voor verlies en soms misschien ook onwetendheid.
De kern van democratie lijkt te zijn vergeten als we kijken naar het (mondiale) autocratische sentiment in de samenleving. Deze politieke realiteit dwingt tot een verschuiving van zelfverzekerdheid naar het bewaken van eigen waarden en identiteit in een veranderende wereld.
Democratie is geen statisch gegeven, maar een kwetsbaar levend systeem dat voortdurend inzet en betrokkenheid van burgers vraagt om te blijven bestaan en bloeien
Een belangrijk besef hierbij zou moeten zijn dat een democratie geen statisch gegeven is, maar een kwetsbaar levend systeem dat voortdurend inzet en betrokkenheid van burgers vraagt om te blijven bestaan en bloeien. Deze kwetsbaarheid blijkt uit het feit dat mensen niet alleen op agressieve, populistische partijen stemmen uit onmacht of ervaren ongelijkheid, maar ook vanwege een groeiende onverdraagzaamheid. In het Westfries: ‘ik weet niet waar je het over hebt, maar ik ben teugen’.
Dit vraagt om een dynamische, actiegerichte democratie die zowel veerkracht als aanpassing omarmt en waarin het collectieve vertrouwen in democratische idealen steeds opnieuw gevoed en verdedigd dient te worden. Maar hoe doe je dit met politieke debatten op basis van ervaringen en beeldvorming in plaats van cijfers? Belangrijk is in ieder geval om open te staan voor (soms onbegrijpelijke) gevoelens van mensen. Waar maken ze zich zorgen over?
Naast goed beleid is er regionaal aandacht nodig voor terechte en onterechte kortstondige emoties
Neem migratie. Dit thema is gekoppeld aan ons woningtekort, met stip op nummer 1 in het lijstje punten waar mensen zich zorgen over maken. Maar we staan als samenleving nog voor veel meer ruimtelijke dilemma’s. Dit vraagt naast goed beleid regionaal aandacht voor terechte en onterechte kortstondige emoties. En - minstens zo belangrijk - voor op gedachten en ervaringen gebaseerde gevoelens, vaak vanuit verschillende groepsbelangen.
Opgeven is geen oplossing. Benut bestaande en nieuwe werkwijzen van samenwerken, elkaar kennen en zichzelf organiseren; dit moet uitnodigend zijn voor iedereen, ongeacht opleiding, inkomen, afkomst of opvattingen, en niet neerkomen op afschuiven van verantwoordelijkheid naar het individu. Met in het achterhoofd actief burgerschap als fundament voor een leefbare samenleving.
Zie ook: De kloof tussen bestuur en straat dichten - ROmagazine.nl
