Dit artikel staat in ROm oktober 2025. ROm is een maandelijks vakmagazine over ruimtelijke ontwikkeling en de fysieke leefomgeving en gratis voor ambtenaren en bestuurders-politici in dat beleidsdomein. Voor informatie over abonnementen klik hier. 

Garderen, Elspeet, Uddel, Speuld en enkele nabijgelegen buurtschappen vormen samen een bijzondere enclave op de Veluwe. De dorpen, samen GEUS genoemd, liggen in de gemeenten Barneveld, Nunspeet, Apeldoorn en Ermelo. Ze zijn sterk agrarisch, overwegend gelovig en diepgeworteld in hun landschap. ‘Ze leven en werken hier al eeuwen in dit landschap’, zegt landschapsarchitect Wijnand?Bouw. Hij was nauw betrokken bij het gebiedsproces. Juist dat besef van verbondenheid – met de grond, de omgeving en met elkaar – vormde het fundament onder een uniek gebiedsproces.

De directe aanleiding voor het gebiedsplan was de verslechterende staat van de natuur. De centrale opgave: hoe natuur te herstellen en versterken, zonder het toekomstperspectief van de landbouw en de leefbaarheid in het gebied uit het oog te verliezen. Ook de groen-blauwe dooradering van het landelijk gebied en versterking van ruimtelijke kwaliteit zijn belangrijke beleidsdoelen. Wat begon als Living Lab is uitgegroeid tot Gebiedsaanpak GEUS.

Het proces startte in 2023 en richtte zich op het gezamenlijk maken van een plan waarin landbouw, natuur, water, leefbaarheid, recreatie en identiteit in samenhang werden ontwikkeld. ‘Als iedere gemeente die opgaven afzonderlijk aanpakt, raakt alles aan elkaar. Dit was een mooi initiatief om het gebiedsproces integraal op te pakken met de betrokken gemeenten, provincie en waterschappen’, zegt de Apeldoornse wethouder Van den Berge, tevens bestuurlijk coördinator van het proces.

Tijdens een schouw komen agrariërs en natuurbeschermers dichter bij elkaar. Beeld GEUS

Open opzet

Volgens Van den Berge was de open opzet belangrijk voor het brede draagvlak. In de hechte dorpen wordt met terughoudendheid gekeken naar de bestuurders vanuit de gemeentehuizen ‘aan de andere kant van het bos’. De betrokken wethouders beseften dat ze een stap verder moesten zetten op het gebied van participatie. ‘Er zijn sessies gehouden waar iedereen bij mocht zijn. Dat soort randvoorwaarden zijn belangrijk, zodat mensen zien: het is iets van onszelf.’ Van den Berge erkent de bestuurlijke spanning: ‘Dan haal je wat grip weg op het proces. Maar we vonden het belangrijk dat het gebied zelf aan het woord was.’

‘Er zijn sessies gehouden waar iedereen bij mocht zijn... zodat mensen zien: het is iets van onszelf.’

Die bestuurlijke terugtrekking vergde lef. ‘Je hebt wel bestuurders nodig die durven zeggen: wij regelen de achterkant, jullie maken het plan’, vindt Bouw. Dat bleek het geval. De kaders waren helder: duurzame ontwikkeling, perspectief voor landbouw, aandacht voor leefbaarheid, natuur, water en recreatie. Binnen dat kader kregen de dorpen veel vrijheid. ‘Voor mij voelde het alsof we er echt iets van het gebied zelf van konden maken’, zegt?de landschapsarchitect.

Themagroepen

Het proces kende vier themagroepen: landbouw; natuur en water; leefbaarheid; recreatie. Iedere groep telde vijftien tot twintig deelnemers – bewoners, agrariërs, ambtenaren, beleidsmakers en maatschappelijke vertegenwoordigers – en werkte aan kaarten en agendabijeenkomsten met concrete voorstellen.

‘Het werkte best goed’, aldus?Bouw. ‘Beleidsmakers en mensen met de poten in de klei zaten samen aan tafel. Daar ontstaan gesprekken. Bijvoorbeeld wanneer natuurbeheerders zeggen: “het gaat ons om kwaliteit, niet om kwantiteit” – dat gaf boeren rust. Daardoor kunnen zachtere overgangen tussen gebieden ontstaan in plaats van rigide grenzen.’

‘Moeten we alles gladstrijken? Of mogen spanningsvelden blijven bestaan?’

Na de thematische uitwerking werden de vier dossiers naast elkaar gelegd. Dat bracht direct spanningen aan het licht: voorstellen bleken soms lastig te combineren en onderliggende verschillen kwamen naar boven. Wijnand Bouw schetst de zorgen over woningbouw in het buitengebied: als er via rood-voor-rood vier of vijf woningen worden gerealiseerd, trekken die volgens de bewoners vooral mensen van buiten aan. ‘Daarom kiezen we er liever voor om zulke woningen niet meer in het buitengebied te bouwen, maar ze juist aan het dorp vast te bouwen. We zien dat de eigen mensen daar veel makkelijker gaan wonen dan in zo’n dure woning ergens buitenaf.’

Ook de recreatieve druk op het Veluwse bosgebied leidde tot discussies: kan een deel van het recreatief gebruik niet worden verplaatst naar het agrarisch gebied? ‘Zo ontstaan er verbindingen tussen functies, en worden de dorpen echt een spin in het web’, aldus vat Bouw de discussie samen. Dit soort vraagstukken leidden tot een vertraging van een half jaar. Wethouder Van?den?Berge erkent die stagnatie: ‘Het liep vast op integratie. De vraag was: moeten we alles gladstrijken? Of mogen spanningsvelden blijven bestaan?’

Vertrouwen

Uiteindelijk kozen betrokken bestuurders voor het laatste. ‘Je moet niet doen alsof je nú al alles weet. Je moet ruimte laten voor ontwikkeling’, aldus?Van?den?Berge. Tijdens een brede bijeenkomst met zo’n zeventig aanwezigen presenteerden de themagroepen hun voorstellen, waarna deelnemers zich konden aanmelden voor de integratiewerkgroep. In die werkgroep zijn de dilemma’s verder uitgewerkt en beschreven, zonder dat ze direct moesten worden opgelost.

Vanuit de dorpen is er veel interesse in het gebiedsproces. Beeld GEUS

Het plan Verweven en verbonden enclave werd begin?dit jaar vastgesteld door alle gemeenteraden, Provinciale Staten en het waterschapsbestuur. Van?den?Berge: ‘We hebben gezegd: we nemen dit serieus. Dat het door alle raden is aangenomen – vrijwel zonder tegenstemmen – toont het brede draagvlak.’ Zo bleek in de gemeenteraad van Apeldoorn de steun stevig. ‘Alleen de Partij voor de Dieren was tegen. De partij wilde meer nadruk op natuur. Verder was er vrijwel geen kritiek’, aldus Van den Berge. Volgens hem laat dat zien dat de raad tevreden is over het proces en dat dit vertrouwen geeft richting het gebied.

Bedrijventerrein

Voor de uitvoering is het gebied in vijf deelgebieden verdeeld. De plannen worden per perceel uitgewerkt, met gerichte investeringen. Provincie?Gelderland, het waterschap en gebiedspartners zoals Geldersch?Landschap en?Kastelen zijn aan boord. Hoewel het proces nog niet is afgerond, zetten de betrokken gemeenten nu al grote stappen. Zo pakt Apeldoorn de komst van een nieuw bedrijventerrein op en ook de wens van bewoners voor nieuwbouw krijgt nu al vorm. ‘Als je aan mensen vraagt om mee te denken over de toekomst van hun gebied, moet je daarna ook de hand aan de ploeg slaan’, zegt?de wethouder. ‘En dat zien mensen nu ook gebeuren.’ De wethouder noemt die voortvarendheid cruciaal. ‘We wilden niet alleen inspraak, maar ook daadwerkelijk uitvoering. Anders verliest het proces aan geloofwaardigheid.’

Ook op kleinere schaal blijkt het organiserend vermogen van de dorpen en de ruimte die bestuurders de inwoners geven. Zo regelde de dorpsraad van Uddel zelf parkeervoorzieningen bij de kerk, met bloembakken als afscheiding. Ze wilden snelheid en vroegen of ze dat zelf mochten oppakken. Binnen de kortste keren was het geregeld, zegt Van den Berge. Ook liggen er plannen voor een agrarisch collectief en liggen er initiatieven om natuurwaarden, watervraagstukken, leefbaarheid en landbouw integraal op te pakken. Bouw: ‘Dat versterkt het vertrouwen van bestuurders dat de dorpen ook de uitvoering deels op zich kunnen nemen.’

Meer weten: gebiedsaanpakgeus.nl