Tijdens het debat gingen de deelnemers in op de ruimtelijke keuzes voor woningbouw, economie, landbouw en infrastructuur. Veelvuldig terugkerend was de vraag op welk niveau de regie moet liggen: bij het Rijk of in de regio. Een van de stellingen ging over het stoppen met Vinex-achtige uitleglocaties. 

De SP, Partij voor de Dieren en GroenLinks/PvdA keerden zich tegen grootschalige uitleglocaties. ‘Vinex leidt tot hoogopgeleide enclaves. Wij willen gemengde gemeenschappen, met ten minste 30 procent sociaal’, stelde Yurre Wieken, gemeenteraadslid in Nijmegen namens de SP. ‘En dat halen veel gemeenten nu niet eens.’ 

Anjo Travaille, Statenlid in Utrecht voor de Partij voor de Dieren en kandidaat-Kamerlid, pleitte voor een fundamentele heroverweging van het ruimtegebruik. Volgens hem moet woningbouw zwaarder wegen dan agrarische exportbelangen. ‘Liever een dak boven het hoofd dan een biefstuk voor de export.’  

Hij wees ook op het risico dat regio’s zelf te veel mogen bepalen. ‘Dan komen er nog meer woningen in de drukste gebieden. De huizenprijzen stijgen verder, en mensen met een cruciaal beroep kunnen er niet meer wonen.’ 

Over het debat: wie namen deel? 
Het verkiezingsdebat over de Nota Ruimte op 6 oktober in Culemborg werd georganiseerd door Wij Maken Nederland, in samenwerking met de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, Vereniging Deltametropool en Platform31. Onder leiding van moderator Marsha Simon gingen de volgende (kandidaat-)woordvoerders en experts met elkaar in gesprek: 

- Pieter Grinwis – ChristenUnie, Tweede Kamerlid 
- Hans Vijlbrief – D66, Tweede Kamerlid en voormalig staatssecretaris
- Geert Gabriëls – GL/PvdA, Tweede Kamerlid 
- Jeroen Hartsuiker – VVD, Tweede Kamerlid 
- Yurre Wieken – SP, raadslid Nijmegen, kandidaat-Kamerlid 
- Karsten Klein – CDA, oud-wethouder, directeur VEH en kandidaat-Kamerlid
- Anjo Travaille – Partij voor de Dieren, Statenlid Utrecht, kandidaat-Kamerlid

Geert Gabriëls, Kamerlid voor GroenLinks/PvdA, wees erop dat op de rol van grondbezitters te groot is geworden. ‘Wie grond bezit, bepaalt. De overheid moet weer zelf grond kopen, en ruimtelijke ordening inzetten voor het publieke belang.’  

Gabriëls wil het debat over woningbouw, maar ook over andere onderwerpen in de Nota Ruimte, weer terugbrengen naar de kern: waarom richten we het land in zoals we dat doen? 

Waarom richten we het land in zoals we dat doen? 

Pieter Grinwis (ChristenUnie) pleitte voor actieve grondpolitiek en benoemde het belang van ‘ontwikkelend opdrachtgeverschap’ door de overheid. ‘We redden het niet met alleen het straatje of buurtje erbij.’ 

‘Vinex geen vies woord’

Karsten Klein (CDA) verzette zich tegen het beeld dat Vinex-ontwikkelingen per definitie negatief zijn. ‘Vinex is geen vies woord. Die locaties boden op grote schaal woonruimte, zonder rijksdwang maar met rijksverleidingen. Dat werkte: infrastructuur, investeringen, duidelijkheid.’  

Klein wees op succesvolle uitbreidingen zoals Vathorst in Amersfoort en Vroondaal in Den Haag. ‘Ik zie hoe goed grootschalige uitbreiding kan werken, mits goed ontworpen en gedragen. Dat vraagt om een slimme combinatie: uitnodigen, ondersteunen, maar ook sturen waar nodig.’ 

Hans Vijlbrief (D66) benadrukte dat regionale autonomie grenzen heeft. ‘Ik sprak een wethouder in Zuid-Nederland die klaagde dat omliggende gemeenten de 30 procent sociale huur op hem afwentelen. Dan is het níet goed dat het van onderop komt.’ Hij pleitte voor stabiliteit in beleid. ‘Corporaties zeggen: kunnen jullie zorgen dat het eens een keer niet verandert ieder jaar?’ 

Jeroen Hartsuiker (VVD) erkende dat regie nodig is, maar waarschuwde voor te veel centralisme. ‘We hebben landelijke kaders nodig om lokale keuzes in te passen in het nationaal belang. Maar je hebt ook marktpartijen nodig om de opgave te realiseren.’ 

'Nota Ruimte mist keuzes'

Aanleiding voor het debat was de ontwerpversie van de Nota Ruimte, die dit najaar verscheen. Volgens Gabriëls mist die echte keuzes. Positief vindt hij dat er aandacht is voor dubbel ruimtegebruik, participatie en dat iedere regio telt. ‘Het is een goede basis, maar nog steeds is alles vrijwillig', zegt hij. Het linkse Kamerlid noemt de nota dan ook ‘nietserig.’ 

De vertegenwoordigers van de andere partijen waren het daarmee eens. Karsten Klein (CDA): ‘Welke keuzes worden gemaakt? Die scherpte moet nog naar voren komen.’ Jeroen Hartsuiker (VVD) benoemde omissies in de nota. ‘Den Haag bouwt geen huizen, we hebben daarvoor provincies, gemeenten en woningcorporaties nodig. Die mis ik in de nota.’ 

Vijlbrief: ‘Het voorontwerp van Hugo de Jonge was een veel ambitieuzer stuk.’ Hij verbaasde zich, net als Travaille, over het afwegingskader landbouw. In de nota staat dat landbouwgrond alleen na zorgvuldige afweging voor andere doeleinden mag worden gebruikt. 

Travaille wees later, bij de stelling over economie, op de verhoudingen: ‘De helft van Nederland is landbouw, goed voor 1,7 procent van het bbp.’ Klein waarschuwde juist voor te generieke oordelen. ‘Ook niet-voedselproducerende landbouw kan economisch en sociaal van waarde zijn.’ 

De vraag is welke economie Nederland wil zijn. Wieken pleitte voor het afbouwen van ruimte-intensieve sectoren zoals de fossiele industrie. Gabriëls noemde het verlies van circulaire bedrijven zorgelijk. ‘Zij verdwijnen, terwijl logistieke dozen blijven. Dat zijn verkeerde keuzes.’ 

Linkse partijen riepen op om het publieke belang leidend te maken in plaats van de markt, bij besluiten over wonen, landbouw en industrie. Volgens Grinwis moeten overheid en samenleving samen optrekken, met een duidelijke rolverdeling. ‘Wij plaatsen de vangrails’, zei hij, over hoe politiek ruimte kan geven aan initiatieven. ‘Zonder de sturing los te laten.’ 

Bekijk het debat: