Dit artikel staat in ROm oktober 2025. ROm is een maandelijks vakmagazine over ruimtelijke ontwikkeling en de fysieke leefomgeving en gratis voor ambtenaren en bestuurders-politici in dat beleidsdomein. Voor informatie over abonnementen klik hier.
Een bedrijventerrein is allang geen plek meer van alleen vrachtwagens, magazijnen en distributiecentra. Dagelijks brengen duizenden mensen er hun werkweek door. Dat maakt de kwaliteit van de omgeving – van groen en water tot voorzieningen en leefbaarheid – minstens zo belangrijk als de economische waarde van de grond. Met die overtuiging werkt SADC (Schiphol Area Development Company) aan een digitale tweeling van de Airport Corridor, het gebied lopend van de Zuidas via Schiphol naar Hoofddorp.
‘De hoeveelheid ruimtelijke opgaven die in dit NOVEX-gebied samenkomen, is fysiek bijna niet meer te bevatten’
De digital twin is in essentie een digitale kopie van de werkelijkheid. Daarmee kun je de effecten van verschillende keuzes simuleren, vergelijkbaar met een laboratorium waar scenario’s worden doorgerekend en gevisualiseerd. ‘De hoeveelheid ruimtelijke opgaven die in dit NOVEX-gebied samenkomen, is fysiek bijna niet meer te bevatten’, zegt Pieter Dijckmeester, directeur Projecten bij SADC. ‘Juist daarom wilden we een digitale manier ontwikkelen om scenario’s te simuleren en de effecten van besluiten inzichtelijk te maken.’ Hiermee kunnen ze bij SADC beter snappen wat er gebeurt en kunnen ze bestuurders en belanghebbenden beter meenemen in de voorliggende keuzes, aldus Dijckmeester.
Gemeenschappelijk kennisfunctie
De basis voor de digital twin werd gelegd in 2020, toen SADC werkte aan de marktvisie Enter[NL], inmiddels omgedoopt tot Openbaar Vervoer Amsterdam Haarlemmermeer (OVAH). ‘Ik weet nog goed hoe we gigantische Excel-bestanden gebruikten’, zegt Jozien van der Wal, projectmanager bij SADC. ‘Dat was voor ons de aanleiding: we zitten op een bron van data, daar moeten we meer mee. Hoe maak ik dit beter inzichtelijk dan wanneer je alles op een kaartje gaat plotten?’
Het resultaat is een ecosysteem van vier modules: een rekentool voor maatschappelijke en financiële effecten van de doortrekking van de Noord/Zuidlijn, een Ecomonitor die ecologische impact op kavels inzichtelijk maakt, een module voor brede welvaart en een energiemodule die inmiddels is uitgegroeid tot een apart project. Alle modules zijn verbonden via hetzelfde platform, waardoor data uitwisselbaar en integraal bruikbaar zijn.
Brede welvaart als kern
Bijzonder is dat de digital twin brede welvaart – normaal toegepast in woonwijken – vertaalt naar bedrijventerreinen. ‘Bij ondernemingen op bedrijventerreinen kun je vrijwel niet thuiswerken’, legt Van der Wal uit. ‘Mensen werken er al gauw veertig uur per week. Dat heeft veel invloed op hoe zij hun leven ervaren. Met de digital twin kunnen we nu laten zien hoe toevoeging van groen, voorzieningen en bereikbaarheid bijdraagt aan brede welvaart.’
‘Met de digital twin maken we brede welvaart tastbaar en bespreekbaar’
Om dat meetbaar te maken, werkt SADC samen met experts van Provincie Noord-Holland, NL Greenlabel en Henri de Groot, hoogleraar Regionaal Economische Dynamiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij werkte mee aan de driehoek voor brede welvaart – economie, ecologie en maatschappij – die in de Metropoolregio Amsterdam wordt gebruikt. ‘We hebben bestaande parameters opnieuw gerangschikt en toegepast op werkgebieden’, vertelt Van der Wal. ‘Zo ontstaat een objectiever beeld, in plaats van alleen een buikgevoel.’
Dijckmeester ziet dat dit de gesprekken verandert: ‘Met de digital twin kunnen we tijdens een overleg de invloed van keuzes op brede welvaart direct zichtbaar maken. Bijvoorbeeld wat een extra groenstrook doet voor de gezondheid van werknemers en de waarde van een kavel. Dat gaat verder dan geld alleen.’
Met behulp van een Ecomonitor kan gebiedsontwikkelaar SADC met klanten zoeken naar manieren om kavels ecologisch te versterken. Beeld SADC
Leren door doen
De digital twin is geen papieren model, maar een werkend instrument dat SADC in de praktijk inzet. Op Schiphol Trade Park wordt een Ecomonitor gebruikt om samen met klanten te zoeken naar manieren om kavels ecologisch te versterken. Bij de inrichting van bedrijventerrein PolanenPark helpt de twin de kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren. Dit terrein in Halfweg, tussen Haarlem en Amsterdam, transformeert naar een duurzaam en circulair bedrijventerrein met focus op biodiversiteit en innovatie.
‘Als de ecologische waarde van een lege kavel bijvoorbeeld dertig is, willen we dat die waarde omhoog gaat zodra er een gebouw staat’, legt Van der Wal uit. ‘Soms betekent dat een groene wand of een andere plantensoort. De digital twin maakt dat inzichtelijk en geeft handvatten voor keuzes die bijdragen aan brede welvaart.’
Die hands-on aanpak werkt, merkt Dijckmeester: ‘In het begin denken klanten vaak dat dit ingewikkeld is. Maar zodra ze zien dat de oplossing helpt bij hun eigen ambities op duurzaamheid en welzijn van medewerkers, zijn ze enthousiast. Ook medewerkers en klanten vragen steeds vaker om een gezonde, groene werkplek.’
Gemeenten moeten aan boord
Waar bedrijven de meerwaarde snel zien, blijven overheden vaak nog in de wachtstand. ‘Met klanten lukt het goed. Zij zijn intrinsiek gemotiveerd’, stelt Dijckmeester. ‘Bij overheden zien we veel interesse en ook de kennis is aanwezig, maar de juiste manier om aan te sluiten vraagt nog aandacht. We hebben die overheden hier wel hard bij nodig, dus is het van groot belang dat we dit samen oppakken.’
Het platform achter de digital twin
De digital twin van SADC draait volledig op het kaartensysteem ArcGIS, een wereldwijd gebruikt platform dat continu wordt doorontwikkeld. Dit platform koppelt alle modules – ecologie, brede welvaart, grondwaarde en energie – aan elkaar en maakt het mogelijk om data te combineren en visueel te presenteren. ‘Het voordeel is dat we meeliften op bestaande platformen in plaats van iets nieuws te bouwen’, zegt Pieter Dijckmeester, directeur Projecten bij SADC. ‘Zo gaat de ontwikkeling mee met de markt en kunnen we onze digital twin koppelen aan andere databronnen en systemen.’
Dat geldt des te meer voor grote ruimtelijke opgaven als de doortrekking van de Noord/Zuidlijn. In de lopende MIRT-verkenning liggen vijf varianten op tafel. In de digital twin kunnen bestuurders zelf met die varianten spelen: stationslocaties verschuiven, effecten op grondwaarde en bereikbaarheid bekijken, en meteen zien wat dat doet voor brede welvaart in de corridor. Jozien van der Wal: ‘Dat is de kracht: je maakt de impact van keuzes direct zichtbaar. Maar gemeenten moeten het wel gebruiken, anders blijft het een instrument dat ongebruikt blijft liggen.’
De behoefte aan samenwerking gaat verder dan infrastructuur. Voor thema’s als water en energie is de rol van gemeenten en waterschappen essentieel. ‘Als je een watersysteem wilt realiseren, moet een waterschap dat oppakken. Je hebt vertrouwen nodig dat iedereen zijn rol neemt. Anders stokt het’, aldus Pieter Dijckmeester.
Met behulp van een Ecomonitor kan gebiedsontwikkelaar SADC met klanten zoeken naar manieren om kavels ecologisch te versterken. Beeld SADC
De komende jaren wordt het systeem verder verrijkt. Op verschillende SADC-terreinen worden sensoren geplaatst die gegevens verzamelen over geluid, luchtkwaliteit en biodiversiteit. Zo hangen er al nestkasten voor koolmezen en komen er insectentellers. ‘De meeste databronnen zijn landelijk of provinciaal’, zegt Van der Wal, ‘maar wij willen weten wat er echt op onze terreinen gebeurt. Daarmee maken we brede welvaart nog concreter.’
‘Met AI kun je straks parametrisch ontwerpen op gebiedsniveau’
Ook artificiële intelligentie speelt een rol. Foto’s die bezoekers of medewerkers maken, kunnen automatisch worden geanalyseerd: staat daar een vogel op, een vlinder, een plant? Het levert continu nieuwe data op die de modellen slimmer maken. ‘Met AI kun je straks parametrisch ontwerpen op gebiedsniveau’, aldus Dijckmeester. ‘Dan zie je bijna realtime welke keuzes het meeste opleveren. Voor nu helpt de twin al om tijdens gesprekken te laten zien wat de effecten zijn.’
Brede uitrol via DMI
Om de digital twin tot volle wasdom te laten komen, is samenwerking in de regio cruciaal. SADC werkt al met aandeelhouders Gemeente Haarlemmermeer, Gemeente Amsterdam, Provincie Noord-Holland en NV Luchthaven Schiphol samen in een klankbordgroep. Ook kennisinstellingen als TU Delft en het AMS Institute denken mee. De doorvertaling naar toepassing in gemeentelijk beleid biedt nog volop kansen om samen verder te bouwen.
‘Het kán anders: zonder dubbel werk, slimmer en effectiever, en met meer grip op keuzes en financiële haalbaarheid’
Daar ligt ook de verbinding met het landelijke programma Dutch Metropolitan Innovations (DMI) – Ecosysteem. Van der Wal’s droombeeld is dat alle partijen die nu los met digital twins bezig zijn, echt gaan samenwerken. ‘Daar is DMI-Ecosysteem voor, met name richting overheden… om het samen te doen.’ Dijckmeester benadrukt dat vertrouwen daarbij cruciaal is. ‘Wederzijds vertrouwen in het besef dat dit gebeurt in het belang van de regio en dat overheden het actief benutten. Alleen zo kunnen we met elkaar sturen op een toekomstbestendige Airport Corridor.’
