In 2050 kan Nederland er fundamenteel anders uitzien. Groener, soortenrijker en met schoner water. Dat beeld schetst het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in zijn Landbouw- en Natuurverkenning, opgesteld in samenwerking met WUR en Deltares. Twee scenario’s laten zien hoe natuur, water en klimaatdoelen, zoals vastgelegd in Europese richtlijnen, haalbaar zijn, mits het ruimtelijk beleid de ambities ondersteunt.
De scenario’s contrasteren in aanpak. Het ene vertrouwt op technologische innovatie met behoud van agrarische productie, het andere op een natuurinclusieve landbouw die ruimte maakt voor ecologisch herstel. Beide routes vergen aanpassingen in grondgebruik op een schaal die Nederland sinds de ruilverkavelingen niet meer heeft gekend.
Scenario’s
De verkenning zet twee uitersten uit het politieke debat om in concrete toekomstbeelden. Het intensief-technologische scenario streeft naar maximale milieuefficiëntie via precisielandbouw en emissiearme stallen, met behoud van agroproductie. Daarbij hoort 150.000 hectare nieuwe natuur en 200.000 hectare extensieve landbouw in overgangszones van 2.000 meter rond Natura 2000-gebieden.
Het natuurinclusieve scenario halveert de veestapel en verweeft landbouw en natuur. Extensieve bedrijfsvoering, agrarisch natuurbeheer en kleinschaliger landschappen domineren. Dit vraagt bolgens het PBL om 100.000 hectare nieuwe natuur en 650.000 hectare extensieve landbouw, verspreid over het hele land. Overgangszones zijn hier smaller (500 meter), maar omvangrijker in areaal.
Grondopgave
Beide scenario’s maken volgens het planbureau duidelijk dat zonder herverdeling van agrarische grond doelbereik onmogelijk is. De benodigde schaal varieert tussen de 350.000 en 750.000 hectare grond die deels of volledig een andere functie krijgt. Dit komt overeen met twintig tot veertig procent van het huidige landbouwareaal.
Waar het intensieve scenario inzet op planmatige ruimtelijke optimalisatie, laat het natuurinclusieve scenario meer ruimte voor gebiedsgericht maatwerk. Het verschil is niet slechts technisch, maar fundamenteel ruimtelijk, aldus het PBL. Vernatting van veenweiden, herinrichting van beekdalen en aanleg van bos voor koolstofvastlegging vereisen actieve sturing en samenwerking tussen overheden, grondeigenaren en maatschappelijke partners.
Klimaat en veehouderij
Methaanemissies uit de melkveehouderij zijn in beide scenario’s de beperkende factor voor het klimaatdoel. Zonder nieuwe technieken resteert slechts een krimpoptie: een derde minder melkvee in het technologische scenario, een halvering in het natuurinclusieve. Bij een ruimer emissiedoel (11 megaton i.p.v. 8,5 megaton CO?-equivalent) zou deze krimp beperkter kunnen zijn, maar dat vergt grotere inspanningen in andere sectoren.
Innovaties als methaanzuivering uit stallucht bieden mogelijk soelaas, stellen de onderzoekers, maar bevinden zich nog in de testfase. ‘Techniek kan helpen, maar vraagt ook tijd, schaal en financiering’, aldus het PBL.
Beleidsopgave
De uitvoering van deze transitie staat of valt met overheidscapaciteit. De benodigde versnelling in natuurontwikkeling, met een factor 2 tot 4 hoger dan nu, vraagt een forse uitbreiding van uitvoeringsorganisaties en financiering. Beleidsinstrumenten voor grondverwerving en agrarisch natuurbeheer zijn nu nog onvoldoende toegerust voor de opgave.
Daarnaast moeten keuzes gemaakt worden over ruimtelijke prioritering. Waar moet welke functie komen? Hoeveel flexibiliteit kunnen provincies krijgen? En hoe voorkom je nieuwe maatschappelijke conflicten? Deze vragen zijn volgens het PBL urgent, maar politiek nog onvoldoende beantwoord.
Staatscommissie
Gezien de complexiteit en belangenverstrengeling adviseert het PBL om de koersbepaling onder te brengen bij een staatscommissie. Een breed samengesteld adviesorgaan zou richting kunnen geven aan keuzes over de rol van landbouw en natuur, het klimaatdoel voor landgebruik, en de institutionele inrichting van het uitvoeringsapparaat.
‘De scenario’s laten zien dat er veel te kiezen valt, maar ook dat er gekozen móét worden’, stelt PBL-directeur Marko Hekkert.
